قالیچه چیست و چه فرقی با قالی دارد

قالیچه یکی از انواع فرش است که به عنوان زیر انداز در منازل، دفاتر کاری و هر مکان دیگری پهن می‌کنند. قالیچه ها همانند فرش ها ویژگی های منحصر به فرد و طرح های بسیار جذابی دارند.

تفاوت فرش با قالیچه و قالی

طبق تعریفی که در لغت نامه‌ها آمده، فرش یک کلمه با ریشه عربی است و به هر نوع زیر اندازی گفته می‌شود. این بدان معنی است که زیر اندازهایی مثل انواع قالیچه، گلیم، گبه، وینتیج، انواع فرش دستباف و فرش ماشینی، جاجیم، زیلو، انواع پادری و زیر اندازهای چهل تکه همگی زیر مجموعه های فرش محسوب می شوند.

قالی و قالیچه چیست؟

قالی:

این کالا، نوعی فرش است که نخ خاب آن شبیه پرز است و نسبت به گره ارتفاع دارد. قالی‌ها معمولا در مساحت 6 متری یا بیشتر و در ابعاد متنوعی از جمله:  ۳×۲، ۳/۵×۲/۵، ۴×۳، ۵×۳/۵، ۶×۴، ۷×۵، ۱۰×۶ بافته می شوند.

قالیچه:

قالیچه ها همان قالی هستند که در ابعاد و اندازه‌های کمتر بافته می‌شوند. عموما قالی‌هایی با مساحت 4 متر و کمتر به عنوان قالیچه معرفی می‌شوند. متداول ترین ابعاد استاندارد، که برای بافت قالیچه در نظر می‌گیرند: 2/20 × 1/40 و 2/5 × 1/5 متر است.

قالی‌ها و قالیچه ها زیر اندازهای پرزداری هستند که در گذشته نشانی از ثروت و اشرافیت تلقی می شدند. اما امروزه این محصولات را به عنوان یک اکسسوری یا ابزار برای دکوراسیون محیط داخلی میشناسند. قالیچه ها به عنوان فرش مدرن، در طرح‌ها و رنگ‌های متفاوت با الیاف مختلف بافته می شوند. از قالیچه ها به عنوان صنایع دستی کشور نیز یاد می شود.

تاریخچه اختراع قالی

اصالت و تاریخچه بافت انواع قالیچه به ایران باز می‌گردد. نخستین قالی‌ها و قالیچه‌ها در دوران هخامنشی و به صورت دستباف، بافته می شد. مهارت قالی بافی، نسل به نسل منتقل شد و به عنوان یک گنجینه و هنر جاودانه برای ایران باقی ماند.

قدیمی ترین قالی کشف شده مربوط به دوره ساسانی است که در سال 1949 توسط باستان شناسان روسی در دره پازیریک پیدا شد. هر چند به فرش‌های امروزی شباهت زیادی ندارد. اما در گزارشات اینطور ذکر شده که این فرش زیبایی و طراحی منحصر بفردی داشته است. باستان شناسان قدمت و طول عمر این فرش را به قرن پنجم پیش از میلاد مسیح نسبت می دهند.

بر اساس بررسی نقاشی های مربوط به دوران ایلخانیان، فرش های نقاشی شده، طرح‌هایی مشابه و نزدیک به طرح فرش‌های امروزی دارند. اما متاسفانه اطلاعات موثقی در مورد آنها وجود ندارد.

فرش بافی در دوران صفویه، به بهترین درجه از بافت و کیفیت رسید. طراحی و نقشه فرش‌های این دوران بسیار به فرش‌های امروزی نزدیک است. تجارت فرش در دوران صفویه شکل گرفت و به یک کالای مهم تبدیل شد.

قالی بافی و قالیچه بافی، بخش مهمی از تمدن ایران باستان است که سینه به سینه به نسل امروز انتقال یافت. این هنر باستانی طی قرن‌ ها با خلاقیت و نبوغ در تولید این محصول به کمال رسیده است.

ویژگی های قالیچه

• قالیچه‌ها همانند قالی از تار و پود تشکیل می شوند.
• نخ خواب آنها به صورت پرز است.
• نخ‌های پرز (نخ خاب) آنها به دور تارها گره خورده است.
• مساحت آنها بین 2 تا 5 متر است.
• در طرح‌ها و نقش‌های مختلفی تولید می‌شوند.
• به صورت دستباف و ماشینی بافته می شوند.

چند نوع قالیچه داریم ؟

از آنجایی که قالیچه‌ها، همان قالی در ابعاد کوچکتر هستند، در نتیجه همانند قالی‌ها انواع مختلفی دارند. قالیچه ها نیز با الیاف و نخ های مختلف بافته می شوند. بر اساس جنس الیافی که از آن بافته شده اند به 5 گروه تقسیم می شوند:

• تمام پشم

نخ تار و پود این قالیچه‌ها از جنس پشم است. جنس نخ پرز این قالیچه ها نیز پشمی است. از این رو به قالیچه یا فرش پشمی مشهورند. گره های این قالیچه‌ها به خاطر ضخامت الیاف پشمی، درشت اند. قالیچه‌های تمام پشم بسیار ضخیم هستند. در نتیجه نسبت به سایر قالیچه‌ها سنگین ترند.

قالیچه های تمام فرش بسیار با دوام، محکم و مقاومند. طول عمر بالاتری هم دارند. به علت خواص پشم، این قالیچه‌ها خاصیت درمانی دارند و برای کاهش دردهای عضلانی و آرامش فکری بسیار مناسبند.

• چله پشم

نخ تار (چله) در این نوع قالیچه ها از جنس الیاف پشمی است. اما جنس نخ خاب آن (پرز) پشم نیست. این قالیچه ها نسبت به قالیچه‌های تمام پشم سبک ترند و قیمت بیشتری دارند.

• تمام ابریشم

تمامی نخ‌های تار، پود و نخ خاب در قالیچه‌های تمام ابریشم، از جنس ابریشم است. با توجه به ظرافت و نازکی نخ های ابریشم، این قالیچه‌ها بسیار ریز بافتند. در نتیجه بسیار ظریف و نازکند. قالیچه‌های تمام ابریشم جزو گرانترین قالیچه‌ها هستند. از قالیچه‌های تمام ابریشم برای بافت تابلو فرش بیشتر استفاده می شود.

• کف ابریشم

در چله کشی قالیچه‌های کف ابریشم، از الیاف ابریشمی استفاده می شود. اما جنس نخ های خاب آن ابریشمی نیست.

• قالی گل ابریشم

در چله کشی قالیچه‌های گل ابریشم، از الیاف پنبه و پشمی استفاده می‌شود و گره های ابریشمی را به آن می بافند. این قالیچه‌ها به ظرافت فرش های تمام ابریشم نیست. اما بسیار زیبا و جذابند.

نکته: تمام این چهار نوع به عنوان فرش ابریشمی شناخته می شوند.

انواع قالیچه بر اساس سایز

قالیچه‌ها از نظر سایز نیز با هم متفاوتند و بر اساس آن نیز با نام‌های متفاوتی معرفی می شوند.

• به فرش‌هایی با مساحت ۴ متر مربع قالیچه گفته می‌شود.
• به قالیچه‌های با اندازه ۲۰/۲×۴۰/۱ سجاده ای یا دو ذرعی میگویند.
• همچنین قالیچه‌هایی با ابعاد ۵/۲×۵/۱ را که ریز بافت باشند به قالیچه‌های پرده ای معروفند.

کاربرد و مصارف قالیچه

• قالیچه‌ها، فرش‌هایی با مساحت کم هستند. از این محصولات عموما برای فرش کردن اتاق‌ها، آشپزخانه، گاها تراس و سالن پذیرایی استفاده می شود. به خصوص اگر سالنها خیلی بزرگ نباشند.
• از قالیچه‌ها برای دیزاین لابی هتل ها، سالنهای همایش، دفتر کار و …. نیز استفاده می شود.
• همچنین از قالیچه‌ای کوچکتر به عنوان تابلو فرش نیز می توان استفاده نمود..

مهم‌ترین مراکز بافت قالیچه

• مهد بافت قالی و قالیچه در ایران، در دوران صفوی بود. این هنر همچنان در شهرهای استان اصفهان از جمله کاشان (به ویژه آران بیدگل) و استان فارس به خصوص در قسمت های بختیاری نشین فراگیر شد. این قالیچه ها همانند فرش دستباف اصفهان و فرش کاشان، نفیسند.
• پس از آن، شهر تبریز، قطب فرش بافی و قالیچه های ایرانی است. قالیچه‌های تبریز همانند فرشهای تبریزی، به خاطر طرح و نقش، رج های بالا، بافت و گره ترکی، پرزهای کوتاه و استفاده از استفاده از رنگ های طبیعی برای رنگرزی الیاف بسیار مشهورند.
• قالی‌ها و قالیچه‌های قوم ترکمن، یکی از معروفترین و قدیمی‌ترین فرش‌های ایرانی هستند که طرح و نقش ویژه‌ای دارند. اکثر این قالیچه‌ها، قرمز رنگند.
• سیستان یکی از معروفترین مراکز بافت قالیچه است که جذاب ترین طرح های سیستانی را بر روی قالیچه‌هایشان می‌توان دید.
• مشهد و سایر شهرهای استان خراسان نیز جزو مراکز مطرح برای بافت قالی و قالیچه هستند که از روی قالیچه‌های سیستانی و ترکمنی الگو برداری کردند. همچنین قالیچه‌های مخمل باف، در این استان معروفترند.فرش مشهد یکی از بهترین برندهای فرش دستباف است.
• قالیچه‌های روستایی بافت که در بین عشایر و روستاهای بختیاری استان فارس، کهکیلویه و بویر احمد بسیار مرسومند و به قالیچه‌های لری یا لر بافت مشهورند.
• قالیچه‌های کردی را هم می توانید در کردستان و کرمانشاه پیدا کنید. از جمله فرش و قالیچه بیجار.

قالیچه ها بر چه اساسی قیمت گذاری می شوند:

قالیچه‌ها بر اساس جنس الیاف، نوع بافت، تراکم و رج، ضخامت، ریز بافت بودن، تعداد رنگهایی که در بافت آنها بکار رفته و نقشی که دارند قیمت گذاری می شوند.

رنگ های مورد استفاده در قالی ها

در گذشته برای رنگرزی الیاف فرش های دستباف از رنگهایی با منشا گیاهی استفاده می شد. اما این رنگها مقاومت بالایی نداشتند و در اثر استفاده مداوم از قالی و قالیچه کمرنگ میشدند. پس از مدتی از بین میرفته یا تغییر رنگ می‌دادند. درحالی که فرش‌ها عموما رنگ‌های تثبیت شده نیاز دارند. به مرور زمان و افزایش تجربیات رنگرزی، رنگ‌های طبیعی دیگری نیز به این حرفه معرفی شد و مورد استفاده قرار گرفت.

رنگ‌های طبیعی دارای سه منشا گیاهی ، جانوری و فلزی هستند.

رنگ های گیاهی:

• روناس
• سماق
• زردچوبه
• پوست گردو
• برگ مو
• آلبالو
• پوست انار
• بقم
• زعفران
• توت سیاه
• کاه
• گندل
• مازو
• اسپرک

رنگ های جانوری:

از رنگ‌های جانوری می‌توان به حشره قرمز دانه اشاره کرد که نژادهای مختلفی دارد. این حشره شبیه به کفشدوزک و قرمز رنگ است. عموما در شهرهای جنوبی ایران زندگی می‌کند. حشرات قرمز دانه را جمع کرده و با آب میپزند. مایع قرمز رنگ به دست آمده را برای رنگرزی استفاده می‌کنند. ترکیب این رنگ با سایر رنگهای گیاهی، طیف های مختلفی از قرمز را ارائه می دهد که در فرش بافی بسیار مهم است.

رنگ های فلزی:

استفاده از ترکیبات فلزی مثل مس، اکسید آهن ، اکسید سرب، مردار سنگ و … که از قدیم از آنها استفاده می شد.

قالیچه ماشینی

قالیچه های ماشینی، در حقیقت همان فرش های ماشینی هستند که توسط دستگاه بافته می شوند. تنوع رنگ و ظرافت نقش در این فرشها بسیار است. جنس نخ و الیاف آنها می تواند پشم، ویسکوز، اکرلیک و سایر الیاف مصنوعی باشد.

همه قالیچه ها، طرح فرش سنتی ندارند. بسیاری از آنها امروزه با طرح‌های مدرن عرضه می‌گردند. فرشهای کرکی و قالیچه های کرکی جزو این گروهند.

پادری های گرد با قطر 7متر، جزو قالیچه ها محسوب می شوند که عمدتا آنها را وسط سالن ها پهن می کنند.