فرش چهل تکه یا چهل تیکه، یکی از انواع فرش است که این روزها استقبال خوبی از آن شده است. زیرا تاثیر فراوانی در دکوراسیون و به ویژه دکوراسیون مدرن دارد. ماهیت این فرشها می‌تواند فرش دستباف یا فرش ماشینی باشد. فرشهای چهل تکه به پَچ ورک (patchwork) نیز معروف‌اند.
نحوه تولید فرش چهل تکه، کمی متفاوت از سایر فرش های دستباف است. فرش چهل تکه، در واقع از کلاژ و کنار هم قرار گرفتن چندین تکه فرش به یکدیگر شکل می گیرد. این تکه ها ممکن است اصلا ربطی به هم نداشته باشند. در حقیقت هم کدام از تکه ها ممکن است مربوط به فرشی از یک اقلیم متفاوت باشد. یا نسبت به هم طرح و رنگ متفاوتی داشته باشند.
تکه هایی که کنار هم قرار گرفته اند، عمدتا از فرش های دستباف کهنه و آسیب دیده جدا شده اند. این تکه ها گاها مجدد رنگرزی می شوند تا کمی رنگ و جلا بگیرند. سپس به هم دوخته می شوند. اگر تصور می کنید که تکه ها به صورت اتفاقی کنار هم قرار گرفته و به هم دوخته میشوند، سخت در اشتباهید. این تکه ها بر اساس قوانین خاص و توسط کارشناسان با تجربه فرش، به یک دیگر متصل می گردند و یک فرش با طرحی جدید و مفهومی پدید می آید.
ویژگی های فرش چهل تکه
- واژه کلاژ به معنی تصویر سازی با قطعات مختلف است. اگر چند قطعه کاغذ رنگی را هم به یکدیگر یا به یک صفحه بچسبانید، در حقیقت کلاژ کار کرده اید. بنابراین فرش های چهل تکه از به هم دوخته شدن چندین تکه فرش مختلف ایجاد می شوند و به صورت یک دست و بر روی یک دار بافته نمی شوند.
- عموما فرش های چهل تکه از به هم متصل کردن فرش های دستباف قدیمی و آسیب دیده شکل می گیرند. از این رو هر چه عمر این تکه ها بیشتر باشد، ارزش مادی و قیمت فرش گرانتر است.
همچنین:
- عموما طرح و نقش تیکه ها، نقش کلاسیک فرش های ایرانی و به نوعی، اصالت فرش است.
- فرشهای چهل تکه، به علت رنگ بندی متنوع، با تمامی لوازم منزل به خوبی ست می شود. از این رو می تواند یکی از اکسسوری های تاثیر گذار در دکوراسیون فضای مد نظرتان باشد.
- تکه های فرش چهل تکه دوزی شده، نقش های هماهنگی ندارند. اما به شکلی طراحی شده اند که ظاهری منسجم و یکپارچه داشته باشند.
- ممکن است یک فرش چهل تکه، ترکیبی از تکه های فرش های مختلف از اقلیم های مختلف باشد. در نتیجه هر تکه یک نقش، رنگ و جنس متفاوتی با سایر تکه ها داشته باشد.
علاوه بر آن:
- فرش های چهل تکه عموما دستباف هستند. اما به علت افزایش نرخ فروش، نقش یک فرش چهل تکه را به ماشین فرش بافی در کارخانه می دهند و به صورت یکدست، فرش بافته می شود. در حالی که حاصل در واقع فرش چهل تکه و کلاژ محسوب نمی شود. در کلاژ فرش، تکه های فرش با دست به هم دوخته می شوند. (البته ممکن است برخی از کارشناسان فرش، تکه هایی از فرش ماشینی را به یکدیگر بدوزند).
- جنس نخ فرش های چهل تکه عموما پشم، پنبه و ابریشم است. البته ممکن است برخی فرشهای دستباف با الیاف مصنوعی و اکرلیک نیز بافته شده باشد.
- هر یک از تکه های انتخاب شده می تواند از یک اقلیم متفاوت باشد. هنر و تخصص ایرانی این تکه ها را در کنار هم قرار می دهد و طرح و هنر جدیدی را طراحی می کند. از آنجا که قدمت و قیمت برخی از آن تکه ها بسیار بالاتر است، در نتیجه هر چه تعداد تکه های فرش چهل تکه بیشتر باشد، فرش شما نفیس تر و ارزشمندتر است.
- معمولا خیلی شبیه هم نیستند و به ندرت میتوان یک جفت کاملا شبیه به هم در بین آنها پیدا کرد.
انواع فرش چهل تکه
فرشهای چهل تیکه بر اساس نوع بافت به دو گروه تقسیم میشوند.
- فرش چهل تکه دستباف
- فرش چهل تکه ماشینی
پس از اینکه تکه‌ها دوخته شدند، زیر کار برای محکم کاری و زیبا سازی پشت کار از آستر چرم یا جاجیم استفاده شده و دور دوزی می‌شود. البته این بستگی به سلیقه بافنده دارد. برخی از این فرشها زیر سازی و آستر ندارند. در نتیجه نازکترند.
انواع آستر فرش چهل تکه
بر اساس این که در پشت کار چه آستری کار شده باشد، به سه زیر گروه تقسیم می شوند:
- آستر چرم
- آستر جاجیم
- بدون آستر
اهمیت آستر در فرشهای تکه دوزی شده
- زیبا سازی زیر کار
- افزایش ضخامت و استحکام فرش
- جلوگیری از سر خوردن روی سرامیک یا سنگ کف
- جلوگیری از راه رفتن فرش روی موکت
- عدم انتقال سرمای کف بر روی فرش
تکه‌های فرش بر چه مبنایی انتخاب می شوند؟
تکه‌های فرش که در فرشهای چهل تیکه به کار برده می شود عمدتا از فرشهای معیوب و آسیب دیده، بریده و جدا سازی می‌شود. معمولا فرش مادر به دلایل مختلف مثل حمله بید، جویدگی موش، ساییدگی بیش از حد یا حتی یک حادثه، دچار پارگی شده و بخشی از آن از بین رفته است. بخش‌هایی از فرش را که سالم است و یا قابلیت رفو و باز سازی دارد را می‌برند وهمراه با تکه‌هایی از فرشهای دیگر، جمع آوری میکنند. این تکه فرشها بر اساس اصولی به هم دوخته میشوند.
ممکن است سایز تکه‌ها یکسان نباشد و یا ترکیب رنگی هماهنگی نداشته باشند. حتی ممکن است جنس نخ خواب آنها با هم متفاوت باشد. اما در کنار هم طرح جدیدی از یک فرش را بسازند.
سایز قابل بافت برای فرش چهل تکه
از آنجایی که فرشهای چهل تکه، از تکه‌های مختلف فرش های دیگر شکل میگیرند، محدودیت سایزی ندارند و هر ابعادی می توان آنها را دید. اما بر اساس استانداردهای فضاها در ساختمان سازی‌ها و نیاز افراد عمدتا نزدیک به سایزهای استاندارد فرش (با کمی اختلاف) تولید میشوند. این فرشها در مدلهای هندسی مختلف دیده میشوند. اما نوع دایره و مستطیل در آنها بیشتر است.
- مستطیل. سایز 1.5 در 1 متری
- مستطیل. سایز 2.25 در 1.5 متری
- مستطیل. سایز 6 متری
- مستطیل. سایز 9 متری
- دایره با قطر 1 در 1 متری
- دایره با قطر 1.5 در 1.5
- شش ضلعی با قطر 1.5 در 1.5 و بالاتر
- پادری های 90 در 60 سانت
- تابلو فرش های 50 در 70 و 50 در 60
- تابلو فرش های 60 در 90 و بالاتر.
نکته:
این ابعاد صرفا به خاطر استاندارهای سایز فرش تعیین شده است. اما فراموش نکنید برای فرشهای چهل تکه، رعایت این ابعاد الزامی نیست. می‌توانید ابعاد را بر حسب نیازتان تغییر دهید.
نحوه بافت و تولید فرش چهل تکه
فرشهای چهل تکه به شیوه‌های مختلفی بافته میشوند. برخی تکه‌هایی از یک فرش را به هم میدوزند. نتیجه کار فرشی با تکه‌های هماهنگ‌تر خواهد بود.
اما شیوه سنتی که هنوز هم رواج داشته و جالب است که بدانید بیش از نوع اول طرفدار دارد. در این شیوه، تکه‌هایی از فرشهای قدیمی و آسیب دیده (ماشینی یا دستباف) را از فرش جدا میکنند. تکه‌ها را برای آنکه برش تمیزتری داشته باشند با دستگاه برش برقی جدا میکنند. برخی از این تکه‌ها کمرنگ و ساییده شده هستند. می‌توانید این تکه‌ها را به همین شکل به هم متصل کنید و یک فرش وینتیج چهل تکه داشته باشید. یا قبل از تکه دوزی، آنها را رنگرزی کنید تا رنگهای جذابتر و گرمتری داشته باشند.
این فرش ها در سایز های مختلف قالی و قالیچه و پادری تولید می شوند. انواع پادری وینتیج، گلیم و پادری گبه به صورت چهل تکه بافته شده است.
پس از آماده شدن تکه‌ها:
باید مشخص شود که هر تکه در کجای فرش قرار می‌گیرد. سپس آنها را با ماشین دوخت به همدیگر متصل کرده و میدوزند. پس از آنکه تکه دوزی انجام شد، برخی از هنرمندان فرش، برای آن حاشیه در نظر می گیرند. این حاشیه می‌تواند از جنسه گبه یا فرش دستبافت باشد.
سپس برای محکم کاری و زیبا سازی کار، به پشت فرش یک آستر دوخته می‌شود. در نهایت فرش حاشیه دوزی شده ریشه زنی می‌شود.
قیمت گذاری انواع فرش چهل تکه
- همان طور که گفتیم، ماهیت این فرشها می‌تواند ماشینی یا دستباف باشد. فرشهای چهل تکه با ماهیت ماشینی قیمت ارزانتری نسبت به نوع دستباف خود دارند.
- طرح‌هایی که در فرشها به کار رفته و اصالت آنها بر قیمت فرش تاثیر گذار است. هر چه طرح‌ها اصیل‌تر باشند، قیمت فرش بیشتر است.
- هر چقدر قدمت تکه‌های فرش بیشتر باشد قیمت آن بالاتر است.
- هرچه تعداد تکه‌ها بیشتر باشد، قیمت فرش بیشتر است.
- اصالت تکه‌های دستباف بر قیمت فرش تاثیر گذار است
- هر چه طرح فرش نظم بهتر و جذاب تری داشته باشد، قیمت آن بالاتر است.
- فرشهای چهل تکه آستر دار قیمت بیشتری نسبت به نوع بدون آستر دارند.
مقایسه فرشهای چهل تکه ماشینی با فرشهای چهل تکه دستبافت
- فرش های چهل تیکه دستباف، عموما از الیاف پشمی و ابریشمی بافته می شوند. از این رو لمس متفاوتی نسبت به فرش ماشینی دارند.
- ضخامت تکه‌های فرش دستباف بیشتر از نوع ماشینی است.
- تنوع طرح و ظرافت بافت های ماشینی بیشتر از نوع دستباف است.
- در تولید فرشهای چهل تکه دستباف، تماما از دست استفاده شده است. اما فرشهای چهل تکه ماشینی با ماشین بافته می شوند.
- برخی از فرشهای ماشینی، با طرح چهل تکه بافته میشوند. این فرشها عملا تکه دوزی شده نیستند.
- قدمت تکه‌های دستباف بسیار بیشتر از نوع ماشینی است. در نتیجه قیمت فرشهای چهل تکه دستباف بسیار گرانتر از نوع ماشینی است.
- جذابیت بصری کلاژ فرش دستباف بیشتر از نوع ماشینی است.
