فرش دستباف کاشان چه ویژگی هایی دارد؟

فرش دستباف کاشان، یکی از انواع فرش دستباف است که در ایران و حتی در سطح بین الملل جایگاه ویژه‌ای دارد. کاشان، یکی از شهرهای استان اصفهان است. از این رو ویژگی‌های فرش‌های دستباف کاشان، بسیار شبیه به ویژگی‌های فرش‌های دستباف اصفهان است.

تاریخچه فرش دستباف کاشان

ایرانیان از دیرباز به بافت انواع فرش، گلیم، گبه و سایر زیر اندازها مشغول بود. بافت فرش نه صرفا برای امرار معاش، بلکه برای زندگی شخصی انجام می‌شد. اما بافت فرش ایرانی در عصر حکومت صفویه دچار تحول شد. حاکمان صفوی برای این کالا ارزش هنری خاصی قائل بودند. فرش به عنوان یک کالای درباری معرفی شد و همین امر از آن یک کالای ارزشمند برای تجارت بین المللی ساخت.

به تدریج فرش بافی در ایران توسعه یافت و به عنوان یک صنعت و هنر درآمد زا معرفی شد. بسیاری از شهرهای ایران به صنعت بافت فرش دستباف و اکسسوری‌های وابسته به آن مشغولند. از جمله تبریز، کرمان، مشهد، ترکمن، کاشان و …. بررسی ها نشان داده فقط در کاشان، سالانه بیش از 1500 متر فرش دستباف بافته می شود.

ویژگی های فرش دستباف کاشان

• فرش دستباف کاشان با چه الیافی بافته می شوند؟

استفاده از الیاف طبیعی، مهمترین ویژگی فرش های دستباف است. از گذشته های دور، بشر یاد گرفت که از موی بدن حیوانات برای محافظت خود استفاده کند. استفاده از الیاف طبیعی، بدن افراد را از بسیاری از آسیب های محیطی محافظت می کند. از جمله سرما و گرما.

پشم و ابریشم، اصلی ترین الیاف طبیعی در بافت فرش کاشان است. البته بسیاری از فرش های دستباف کاشان با کرک یا ترکیبی از کرک با سایر الیاف، بافته می شود. نکته جالب اینجاست که فرش های کاشان با هر نوع الیافی که بافته شود، لمس مخملی و لطافت بالایی دارد.

استفاده از الیاف طبیعی باعث می شود، در زمستان احساس سرما و در تابستن احساس گرما از کف زمین منزل‌تان نداشته باشید. این بهترین و ایده آل ترین ویژگی فرش های دستباف است.

فرش های دستباف کاشان در قالب فرش پشمی (تمام پشم)، فرش ابریشمی، فرش گل ابریشم، فرش کرکی و کرک و ابریشم بافته می شوند.

الیاف ابریشم

فرش های ابریشمی، از الیاف دست آمده از پیله کرم ابریشم، بافته می شوند. این الیاف، بسیار نازکند اما استحکام خوبی دارند. فرشهایی که با الیاف ابریشم بافته شده باشند، بسیار ظریف، کم ضخامت و درخشانند. قیمت گرانتری هم دارند. از این رو فرشهای دستباف کاشان بسیار گرانتر از سایر محصولات می‌باشند.

الیاف پشمی

الیاف پشمی، از پشم بدن گوسفندان بدست می آید. این پشم ها پس از چیده شدن و شستشو، ریسیده شده و رنگرزی می‌شوند. سپس برای بافت فرش استفاده می‌گردند. فرش های پشمی، بیشترین آمار مصرف را دارند.

الیاف کرک

کرک ها یکی دیگر از الیاف طبیعی هستند که در بافت فرش دستباف از آن استفاده می شود. کرک ها در واقع به موی بدن حیوانات گفته می شود. مثل موی بدن بز یا شتر. همچنین به مویی که بعد از شانه کردن پشم گوسفند، بر روی برس باقی می ماند نیز کرک می گویند. فرش های کرکی به اندازه فرش های پشمی مستحکم نیستند و بیشتر جنبه تزئیناتی دارند.

کرک گل ابریشم و پشم گل ابریشم دو نوع از معروف ترین فرش‌های دستباف کاشان محسوب می‌شوند. این فرشها نسبت به سایر مدل فرش های دستباف کاشان، زیباتر و جذاب ترند.

• نوع بافت فرش های دستباف کاشان

فرش دستباف کاشان به شیوه فارسی باف یا گره فارسی بافته می شود. اما تراکم و ریز بافتی آن مثال زدنی است. همین امر منجر به استحکام و ظرافت فرش می شود. توجه داشته باشید، هر فرش ظریف تر بافته شود، لطیف تر است. نقش آن نیز جذاب تر دیده می شود.

فرش های دستباف کاشان، بسیار مرتب و یکدست بافته می شوند. گره ها با اندازه و فاصله یکسان، نسبت به هم قرار می‌ گیرند. چنانچه این نظم در بافت فرش وجود نداشته باشد، فرش کیفیت بافت خوبی نخواهد داشت. پس از مدتی، فرم اولیه و نقش زیبای خود را از دست می دهد و حتی ممکن است فرش در اثر پا خوردن و استفاده، آسیب ببیند. برای آنکه انسجام و نظم دانه بندی گره‌ها را ببینید، فقط کافیست، پشت فرش را بررسی کنید.

فرش های دستباف کاشان به صورت 2 پوده بافته می شوند. البته در برخی مناطق مثل منطقه جوشقان به صورت 3 پوده می‌بافند. پودها به صورت پود رو ( با ضخامت کم) و پود زیر (با ضخامت بالا) بافته می شوند.  جنس نخ تار و پود عمدتا پنبه است.

• رنگ بندی فرش دستباف کاشان

کاشان، مهد هنر و رنگرزی الیاف است. بیش از 7 هزار سال است که صنعت رنگرزی الیاف در کاشان انجام می گیرد. در واقع پس از پرورش گل محمدی و گلاب گیری، رنگرزی مهمترین شغل در شهر کاشان است. بافنده های کاشانی، جذاب ترین نقش ها را با زیبا ترین رنگها می بافند. تنوع و جذابیت رنگ در فرش های دستباف کاشان، یکی از ویژگی هایی یکی از راه های تشخیص فرش های این منطقه از سایر نقاط ایران می باشد.

استفاده از رنگهای لاکی، سرمه ای، سبز، کرم، نخودی، کرم، دوغی، گلبهی، آبی الماسی، مسی، ارده‌ای، خاکی و ….. بیشترین رنگهایی است که در فرش‌های دستباف کاشان میبینید. امروزه همانند فرش دستباف کرمان، از رنگ پیازی و شتری، خاکی و کرم برای زمینه و حاشیه این فرشها ، بیشتر استفاده می شود.

• رج شمار

رج شمار فرش یا بررسی دانه بندی فرش، مهمترین عامل در نشان دادن کیفیت بافت فرش است. رج‌شمار فرش های دستباف کاشان با توجه به ابعاد و جنس الیاف فرش، بین  25 تا 70 رج می‌باشد. این عدد ثابت نیست. بلکه بر اساس عوامل مختلف می تواند تغییر کند. اما به طور معمول در فرش های پشمی دستباف کاشان، رجشمار ۲۷ الی ۴۰، فرش های کرکی با دانه بندی ۳۰ الی ۴۵ و فرش های ابریشمی رجشمار ۵۵ الی ۷۰ یا بالاتر دارند.

• سایز و ابعاد

فرش های دستباف کاشان در هر سایز و ابعادی بافته می شوند. در واقع محدودیتی در سایز ندارد. انواع قالی های بزرگ 6، 9، 12 و … تا قالیچه های 1.5 متری الی 5 متری را می توانید در میان فرش دستباف کاشان ببینید. علاوه بر آن انواع پادری مستطیل و گرد را می توانید در میان فرش های دستباف کاشان خریداری کنید. این عدم محدودیت، دست خریدار را باز می گذارد تا برای هر محیطی با هر مساحتی بتواند یک فرش دستباف کاشان خریداری کند.

فرش های دستباف کاشان، در ابعاد و سایز خیلی بزرگ هم بافته می شوند. مثل 18، 20، 24، 36 و … متری. فراوانی این ابعاد نسبت به سایزهای استاندارد ذکر شده، کمتر است. زیرا هر کسی آن را نمیخرد. اما این نکته را هم بدانید که هر بافنده ای در این سایز و ابعاد فرش نمیبافد.

• طرح های فرش دستباف کاشان

فرش دستباف کاشان، یکی از متنوع ترین فرش ها به لحاظ طرح و نقشه است. هر کدام از این طرح ها، دنیایی از حرف و هنر است. نمونه ای طرح های معروف و شناخته شده از فرش های دستباف کاشان به شرح زیر است:

طرح لچک و ترنج

طرح لچک و ترنج، معروفترین و شناخته شده ترین طرح و نقش در دنیای فرش ایرانی است. این طرح را در فرش تبریز، فرش قم، اصفهان، یزد و تمامی مراکز فرش بافی کشور خواهید دید. فقط در جزئیات موتیف و رنگبندی با هم متفاوتند. لچک و ترنج فقط محدود به فرش بافی نیست. در معماری و کاشی کاری بسیاری از سازه های سنتی و تاریخی، نمونه ای از این طرح را خواهید دید. ترنج به گلواره و موتیفی می گویند که در مرکز فرش جای گرفته است. لچک ها نیز نقشی عموما شبیه به ترنج که در چهار گوشه حاشیه ها قرار میگیرد و فضایی قاب گونه به زمینه فرش می دهد. تقارن در این طرح 4 سویه است.

طرح افشان

طرح افشان، یکی از شناخته شده ترین طرح ها در قالی بافی است. مشابه آن را در فرش مشهد، اصفهان، کرمان و حتی فرش تبریز می بینید. البته در رنگبندی و جزئیات نقوش، با هم متفاوتند. در طرح افشان، لچک و ترنج وجود ندارد. و کل زمینه فرش از گل و بوته‌های کوچک و بزرگ همراه با نقوش خطایی و خطوط اسلیمی پوشیده شده و حاشیه فرش آنها را احاطه می کند.

طرح محرابی

همانطور که از نام این طرح می توان حدس زد، طرح آن شبیه به محراب مسجد است. این نقشه، یک طرح عرفانی است. از این طرح برای سجاده نیز استفاده می شود. گاهی در بخشی از فرش با طرح محرابی، لچکهای زیبا نیز دیده می شود.

طرح گلدانی یا درختی

طرح گلدانی یا درختی، یک طرح سنتی در فرش بافی است. این طرح را می توان به عنوان یک طرح سنتی و خیلی قدیمی نام برد. عموما یک نقش جذاب با تقارن 2 سویه است. یک تنه درخت یا یک گلدان بزرگ که پر گل و برگ هستند. حجم گل و برگ این درخت یا گلدان، تمام زمینه فرش را پر می کند.

طرح محتشم

طرح محتشم یکی از طرح های جذاب در فرش بافی است که در فرش های کاشان، اصفهان و یزد به وفور بافته می شود. محتشم طرحی شبیه به لچک و ترنج است. با این تفاوت که نقوش تلفیقی هندسی و گردان نیز دارد. حاشیه آن پهن تر از مدل لچک و ترنج است. جذاب ترین تفاوت طرح محتشم با طرح مشابه خود، این است که لچک و ترنج در محتشم، شبیه به یک درخت بید مجنون با گلها و برگهای افشان است. به زبان ساده تر، موتیف ها و جزئیات بیشتری در طرح محتشم نسبت به طرح لچک و ترنج وجود دارد.

طرح شکارگاه

شکارگاه نیز یکی از جذاب ترین طرح های بافت فرش است که کارشناسان معتقدند شکارگاه های دوران صفویه را به تصویر می کشد. در میان گلها و صخره های این طرح، شما انسان و حیوانات شکارگاه را نیز خواهید دید. انواع چهارپایان و پرنده ها در میان گلها و نقوش خطایی و اسلیمی به خوبی قابل رویتند.

در کنار تمام این طرح و نقشه های جذاب، طرح هایی مثل طرح شاه عباسی و ریسه ای نیز در میان طرح های فرش دستباف کاشان خواهید دید.

• رنگرزی

همانطور که گفتیم، شهر کاشان، مرکز اصلی و حرفه ای رنگرزی الیاف فرش بافی است. البته این روزها که تکنولوژی به سرعت در حال پیشرفت است، رنگرزی سنتی کاشان،  به ورطه فراموشی نزدیک می شود.

رنگرزی، دومین شغل اصلی مردم کاشان محسوب می شده و صنعتگران رنگرز با استفاده از مواد طبیعی از جمله قسمت‌های مختلف گیاه مثل ریشه‌، ساقه‌ و میوه، الیاف را رنگ می کردند. گیاهانی مثل پوست گردو، زعفران، سماق، لاجورد، پوست انار، بلوط، برگ مو‌ ، روناس، زردچوبه و …در صنعت رنگرزی کاشان مورد استفاده قرار می گرفته است.

• ثبات رنگ

رنگرزی فرش بسیار مهم است. هم به لحاظ آثاری که پدید می آید و هم به لحاظ کیفیت فرش. رنگ ها نقش مهم و اثر بخشی در روحیه، شخصیت و زندگی انسانها دارند. رنگها می توانند روند رفتاری و اندیشیدن انسان را کنترل کنند. جهان هستی پر از رنگ های متنوع و مختلف است. اولین چیزی که هر کسی را مجذوب می کند رنگ است. اولین چیزی که توجه بیننده را به خود جلب میکند، تلفیق، هماهنگی یا تضاد بین رنگهاست. همین امر در زیبا سازی و زیبا بینی افراد تاثیر گذار است. در دنیای هنر نیز رنگها یک شرط اصلی و اولیه هستند. تصور کنید تمام فرش شما با یک رنگ بافته می شد. هیچ نقشی روی آن نمی‌دیدید. در نتیجه هیچ سلیقه ای شکل نمی گرفت و در نهایت هنری معرفی نمی شد.

حال تصور کنید، یک فرش دستباف زیبا خریداری کرده اید. اما به محض پا خوردن یا کمی رطوبت، رنگ پس داده و رنگ نقوش آن پخش شود. چه حالی می شوید؟ فرش شما نقش خود را از دست داده و ارزش و زیبایی خود را نیز از دست می دهد.

این نکته مهمی است که در فرش‌های کاشان، به آن اهمیت بسیاری داده می شود. رنگرزی استاندارد و با کیفیت الیاف در کاشان، نتیجه رضایت بخشی برای مشتری خواهد داشت. برای امتحان این موضوع، کافیست یک دستمال نمدار را به آرامی روی فرش بکشید. چنانچه احساس کردید پارچه شما رنگ گرفت یا رنگ روی سطح فرش پخش شد، کیفیت رنگرزی فرش شما مناسب نیست.

• طول عمر ، پاخور و کیفیت

فرش دستباف کاشان، جزو قدیمی ترین و با کیفیت ترین فرش های دستباف ایرانی است. فرش های کاشان نیز همانند بیشتر فرش های دستباف، هر چه بیشتر مورد استفاده قرار بگیرند و اصطلاحا پا خور خوبی داشته باشند، زیبا تر و جذاب تر می شوند. هر چه از عمر آن بگذرد، ارزش مادی و معنوی آن بیشتر خواهد بود. طول عمر فرش اصیل کاشان بسیار بالاست. با توجه به تراکم و دانه بندی منظمی که دارد، به سختی آسیب می بیند.

• تقارن

تقارن یکی دیر از ویژگی های فرش دستباف کاشان است. این فرش ها در همه حال تقارن و یک دست بودن را حفظ می کنند. تقارن فرش را بر اساس نظم بافت، نقشه و کیفیت رنگ بندی می سنجند. برای بررسی آن می توانید فرش دستباف کاشان را زیر نور آفتاب قرار داده و بررسی کنید.

• مقاوم در برابر شستشو

تمامی فرش های ماشینی و دستباف، پس از مدتی کدر و کثیف می شوند. محیطی که فرش در آن قرار گرفته بر حجم آلودگی آن تاثیر گذار است. در نتیجه فرش ها پس از مدتی نیاز به شستشو خواهند داشت. شستشوی فرش دستباف کمی سخت و پیچیده است. عدم رعایت نکات ویژه، منجر به آسیب دیدن فرش می شود. یکی دیگر از خصوصیات فرش دستباف کاشان، مقاومت آن در برابر شستشو است. مهمترین دلیل آن استفاده از الیاف مرغوب، بافت منسجم و رنگرزی استاندارد و با کیفیت است.

قیمت فرش دستباف کاشان

فرش دستباف کاشان، یکی از ارزشمند ترین فرشهای دستباف ایران و جهان است. الیاف مورد استفاده، تماما طبیعی است و به شیوه اصیل و با کیفیت در رنگخانه‌های کاشان رنگ می شوند. ظرافت بافت، ترکیب رنگ بندی، کیفیت بافت و متراژ فرش، از دیگر شروط قیمت گذاری فرش دستباف کاشان است. از این رو، اگر قصد خرید فرش دستباف نفیس را دارید، فرش های کاشان را فراموش نکنید.