ویژگی های فرش دستباف کرمان

فرش دستباف کرمان، یکی از جذابترین و منحصر بفرد ترین فرش های دستباف ایرانی است.پیشینه بافت فرش در کرمان به سالهای خیلی دور برمی‌گردد. شاید مهمترین دلیل آن شرایط منطقه ای و جغرافیایی آن باشد. کرمان، استانی در جنوب شرقی کشور و بخشی از کویر لوت است. کوهستان خشک، کویری بودن منطقه و کم آبی، کرمان را به یک استان با شن زاری فاقد ارزش حاصلخیزی تبدیل کرده است. در نتیجه مردم این منطقه از گذشته به مشاغل متفاوتی مثل فرش بافی روی آوردند. برخی از تاریخ نگاران معتقدند، کرمان به خاطر محصور بودن بین کوه و کویر، کمتر مورد تهدید از سمت دشمن قرار می‌گرفت. در نتیجه فرصت و رغبت کافی برای رشد در حوزه هنر را داشته است.

تاریخچه فرش دستبافت کرمان

قدمت و تاریخچه بافت فرش در استان کرمان، به پیش از دوران صفویه بر می‌گردد. اما هم زمان با تغییر مسیر بافت فرش ایرانی در دوران صفویه، فرش بافی در کرمان نیز متحول شد. دوران صفویه اوج شکوه فرش‌های دستباف کرمان بود که با تعداد گره‌هایی بین 400 الی 100 بافته میشد. مارکو پولو یکی از توریست‌ها و جهانگردهایی بود که محسور این فرش گرانبها و زیبا شد. قالی کرمان خیلی زود به شهرت جهانی رسید. اما متاسفانه در دوران قاجار جایگاه آن افول یافت. با وجود این، امروزه قالی کرمان به عنوان یکی از نامدارترین فرش های دستبافت در سطح جهان شناخته می شود. نمونه هایی از قالی کرمان را در موزه حرم مطهر امام رضا علیه السلام نگهداری می‌کنند.

انواع طرح و نقش فرش دستباف کرمان

طرح و نقش قالی کرمان، منحصر بفرد است و شناسنامه این فرش محسوب می شود. بسیاری از کارشناسان حوزه فرش، به راحتی از روی طرح و نقشه، اصالت جغرافیایی آن را مشخص و تعیین می کنند. گل مهمترین عنصر در فرش دستباف کرمان است. از این رو:

• شناخته شده ترین طرح و نقشه فرش دستباف کرمان، طرح‌ گل و بته در زمینه و حاشیه‌ فرش است که یک ترنج را در مرکز فرش، احاطه کرده‌اند.
• دومین طرح‌ شناخته شده، طرح گلدانی است که برای اولین بار در دوره صفویه طراحی و بافته شد.
• علاوه بر آن طرح درخت زندگی، یک طرح اصیل در قالی های کرمان است.
• طرح های داستانی، که رخدادها یا شخصیت‌های تاریخی را روایت می‌کنند.
• طرح خوشه انگوری ، سبزیکار، قاب قرآنی ، لچک ترنج ، بته جقه ای ، گل فرنگ ، گوبلن ، شکارگاه ، افشان، و خشتی از دیگر طرح‌های رایج برای قالی کرمان است.

ویژگی‌های کلی فرش دستباف کرمان

حتما این ضرب المثل را شنیده‌اید که می‌گویند، “فلانی مثل قالی کرمان می مونه”. همین مَثَل اثبات کننده ویژگی منحصر بفرد فرش دستباف کرمان است.

• هر چه از عمر فرش دستباف کرمان بگذرد، یا پاخور آن بیشتر باشد، فرش زیباتر و دلپذیرتر خواهد بود.
• فرش‌های دستباف کرمان عمدتا پشمی هستند. این الیاف از پشم محلی مرغوب و با کیفیت بالا تولید می‌شوند. در نتیجه بافتی نرم ابریشمی داشته و بسیار مقاومند.
• جنس نخ چله یا نخ تار در فرش‌های کرمان، پنبه‌ای است.
• پود کشی در فرش‌های کرمان نسبت به سایر فرش‌های دستباف متفاوت است. در این فرش‌ها از 3 پود (دو پود کلفت و یک پود نازک) استفاده می‌شود.
• فرش‌های کرمان همانند فرش تبریز با طرح و نقشه‌های مختلف بافته می‌شود.
• در گذشته فرش‌های دستباف کرمان با گره فارسی یا ترکیبی از گره فارسی و ترکی بافته می‌شد. اما امروزه با گره جفتی یا کمانشی بافته می‌شوند که خیلی توصیه نمی‌شود.
• تعداد گره‌ها در این فرش‌ها بالا و بین 400 الی 180 KPSI می‌باشد.
• رج شمار فرش دستباف کرمان بین 35 تا 80 است.
• ترکیب رنگ فرش‌های کرمان با طیفی از رنگ‌های قرمز و آبی بافته می‌شود.
• قالی کرمان همانند فرش دستباف اصفهان، تنوع رنگی بالایی دارد. گاها در یک فرش، تا 15 تا 20 رنگ دیده می‌شود. تنوع رنگی بین فرش‌های این دو منطقه نزدیک به هم است.
• این فرش‌ها هم بر روی دارهای عمودی و هم بر روی دار افقی (عشایر کرمان) بافته می‌شوند.
• شیرازه‌ها به صورت متصل هستند.

بررسی ساختار و بافت فرش دستباف کرمان

پود

همانطور که پیش‌تر گفتیم، پود کشی در ساختار و بافت فرش دستباف کرمان نسبت به انواع فرش دستباف متفاوت است. پس از بافت هر رج، 3 پود در میان تارها بافته می‌شود. ضخامت 2 پود نازک و دومی ضخیم‌تر است. یکی از پودهای نازک را معمولا با رنگ آبی لاجوردی در نظر می‌گیرند. این کار جلوه خاصی به فرش می‌دهد.

جنس الیاف

برای بافت فرش‌های دستباف در کرمان از الیاف پشمی به عنوان نخ خاب یا نخ پرز استفاده می‌کنند. همچنین از نخ های پنبه ای برای تار (چله کشی) و پودها استفاده می‌شود. الیاف پشمی مورد استفاده، از پشم گوسفندان محلی بدست می‌آید و لمس نرم و ابریشمی دارد. پشم مورد نظر گاها از بم، جیرفت و رفسنجان جمع آوری می‌شود. قالی کرمان به عنوان یک فرش پشمی شناخته می شود.

گره

قالی کرمان هم با گره فارسی ( عموما در شهرها) و هم با گره ترکی ( در روستاها) بافته می‌شود. این تنوع جزو جذاب‌ترین ویژگی‌های فرش‌های کرمان است. متاسفانه این روزها، برخی از بافندگان با بی ذوقی اهمیت این ویژگی را زیر سوال برده‌اند و برای تسریع در کار خود از گره‌های جلعی جفتی و  یا گره کامنکش (بی گره بافی) استفاده می‌کنند. این نوع گره‌ها سرعت بافت را بیشتر می‌کنند. اما کیفیت و عمر فرش را به شدت کاهش می‌دهند. فرش دستباف کرمان به لحاظ گره و تراکم تا حدی شبیه فرش‌های خراسان است.

تراکم و رج شمار

رج شمار فرش های دستباف کرمان بین  ۳۵ تا ۸۰ متغیر است. از این رو فرش های دستباف کرمان را با ظرافت‌های متنوعی می‌توان خرید. هر چقدر میزان رج شمار فرش بیشتر باشد، تراکم فرش بیشتر و ظرافت طرح آن بالاتر است.

مدل گل

طرح گلها در فرش‌های کرمان خیلی متفاوت است. گلها همانند فرشهای اصفهان حالت اسلیمی و خطایی ندارند. یا نسبت این طرح ها خیلی کمتر است. طرح گلها، ویژه و مختص به خود فرش دستباف کرمان می باشد.

ابعاد و سایز

فرش‌های دستبافت کرمان را در ابعاد و سایزهای مختلف می‌بافند. از انواع پادری دستبافت تا قالیچه‌ها و قالی‌های خیلی بزرگ، در میان فرش‌های دستباف کرمان دیده می‌شود. این موضوع برای دوستداران فرش دستباف کرمان یک امتیاز محسوب شده و دست خریداران را در امر خرید باز می‌گذارد.

تنوع رنگ

فرش‌های دستباف کرمان، فرش‌های شادی هستند. ترکیب رنگ بندی آنها بسیار متنوع است. در هر قالی کرمان بین 15 تا 30 رنگ به کار می‌رود. رنگ‌های سبز روشن تا سیر، آبی روشن تا سیر، سرمه ای، لاکی، بژ، مسی، عنابی و صورتی مهمترین و اصلی‌ترین رنگ‌هایی هستند که در رنگبندی فرش‌های دستباف کرمان خواهید دید.

الیاف عموما با رنگ های طبیعی، رنگرزی می‌شوند. منشا رنگ‌ها استفاده از گیاهانی مثل برگ مو، حنا، روناس، بوریا، پوست انار، پوست گردو و قرمز دانه هستند. علاوه بر آن از زاج به عنوان ماده تثبیت کننده رنگ استفاده می‌کنند.

لازم به ذکر است با پیشرفت تکنولوژی امروزه در رنگرزی از رنگ‌های مصنوعی یا ترکیب آنها با رنگ‌های طبیعی رنگرزی الیاف انجام می‌گیرد.

انواع طرح های مشهور فرش دستباف کرمان

طرح سبزیکار

سبزیکار، یکی از مشهورترین طرح های فرش دستباف کرمان است. برخی معتقدند این طرح نخستین بار در راوند کاشان بافته شد. اما برخی شواهد نشان می دهد این طرح از ابتدا توسط هنرمندان کرمانی طراحی و بافته شده است.

فرش سبزیکار، یک باق پر گل است. تمام زمینه فرش از شاخ و برگ های پر گل پوشیده شده است. عنصر اصلی فرش، یک درخت پربار است. یک برکه یا جویبار فیروزه ای رنگ پای آن بافته می‌شود. کارشناسان در تحلیل ذکر طراح و بافنده، معتقدند که این فرش، نماد زیبایی و خوشبختی است. از این رو استقبال زیادی از این فرش می شود.

طرح  گلدانی

این فرش، همانند یک تابلوی زیباست. یک گلدان بزرگ و پر گل است که از یک سمت فرش بافته می‌شود. در بالای گلدان 2 لچک جا خوش می‌کند. تمام زمینه فرش تا لچک‌ها را گل‌های داخل گلدان می‌پوشاند. این فرش‌ها نشان دهنده رویای بافنده برای وجود دنیایی از گل در خانه هاست.

طرح لچک و ترنج

این طرح یکی از جذاب ترین نقشه‌های فرش دستباف کرمان است. لچک‌ها با یک طراحی منحصر بفرد و جذاب، ترنج را احاطه می‌کنند. حاشیه بندی این فرش با اکثر فرش‌ها متفاوت است.

بزرگترین طراحان و بافندگان فرش دستبافت کرمان

از هنرمندان پر آوازه و توانمند در صنعت فرش دستباف کرمان می‌توان به اساتیدی چون استاد احمد یزدان پناه (دیلمقانی)، استاد محمد ارجمند کرمانی، برادران اژدری، برادران رشید فرخی، ابوالهادی، وزیری و… اشاره کرد.

خرید فرش دستباف کرمان

چنانچه به دنبال خرید فرش دستباف هستید، قالی کرمان یک انتخاب بنام و مورد اطمینان است. طول عمر بالا، نقش و رنگ جذاب و تنوع طرح، از ویژگی هایی است که هر کسی را برای یک خرید ایده آل وسوسه می کند. جذابیت آن به حدی است که فرش‌های دستباف آسیب دیده کرمان را نیز خریداری میکنند. سپس با آن انواع فرش چهل تکه، اکسسوری‌های دکوراسیون و مد و فشن را تولید و روانه بازار می کنند. علاوه بر آن وینتیج فرش های دستباف کرمان، طرفداران و خریداران بسیاری دارد. چنانچه قصد خرید فرش و محصولات وابسته به آن را دارید، قالی کرمان را فراموش نکنید.