فرش سوف چه ویژگی هایی دارد؟

فرش سوف یکی از انواع فرش است که جزو خانواده گلیم شناخته می‌شود. در متن و بافت این فرش از نخ‌های براق نقره‌ای یا طلایی استفاده شده است.

فرش سوف چیست؟

فرش سوف، نوعی گلیم است که نقش برجسته و بافت گره‌ای دارد. در بافت این قالی‌ها از نخ‌هایی به رنگ طلایی و نقره‌ای نیز استفاده می‌شود که به نخ سیم تاب مشهور است. از این رو ظاهر جذابی دارد و جزو فرش‌های نفیس و گران محسوب می‌شود.

در حقیقت، فرش سوف زیر شاخه فرش‌های زربافت است. نقوش و گلها معمولا نقش برجسته هستند. قسمت‌های غیر برجسته آن، گلیم بافی شده است. نخ‌های زرین در میان پود گلیم، بافته می‌شود.

سبک بافت فرش سوف

سوف‌بافی نوعی بافت مختص به فرش‌های سوف است. سوف‌ها در حقیقت بافتی مشابه گلیم دارند. با این تفاوت نقش برجسته هستند. این بدان معنی است که بخشی از طرح قالی مثل گلها، لمس برجسته‌ای دارند.

بافت گلیم‌ها، متشکل از بافت 2 نخ تار و پود است و هیچ نخ خاب و گره‌ای وجود ندارد. اما فرش‌های سوف در قسمت‌های برجسته، بافت گره‌ای دارند. برای بافت آن ضخامت نخ‌های پود متفاوت است. یعنی در یک رج ضخامت نخ پود زیاد است. در رج بعدی ممکن است ضخامت نخ کم شود.

هر کجای رج به نقشه و طرح برجسته رسیدیم، بافت گره‌ای می‌زنیم. در نتیجه ضخامت رج بافته شده در بخش گلیم نسبت به ضخامت گره‌ها کمتر می‌شود. بنابراین در بخش گلیم بافیِ آن ردیف، یک ردیف پود اضافه زده می‌شود. در غیر این صورت کار یک دست و صاف در نمی‌آید.

عموما پودهای اضافه را با نخ‌های سیم تاب می‌زنند. نخهای زرین، به موازات نخ‌های پود از لابلای نخ‌های چله ( نخ تار) عبور می‌کنند. این نخها از روی فرش دیده می‌شوند. و در ترکیب رنگی فرش بسیار موثرند. در حقیقت آنچه که شما می‌بینید یک فرش نقش برجسته زرین است.

نخ های فرش سوف

فرش سوف از چندین نخ مختلف بافته می‌شوند.

• نخ پرز یا نخ خاب

معمولا نخ قسمت نقش برجسته از جنس ابریشم است. از این رو زیر مجموعه فرش ابریشمی نیز معرفی می شود.

• نخ سیمتاب (زرین)

نخ های سیم تاب بر حسب رنگ و تنوع، به 3 دسته رنگ می شوند.

1. طلایی
2. نقره ای
3. مسی

• نخ های تار و پود

عموما تار و پود در فرش‌های سوف از جنس ابریشم است. اما از پنبه هم استفاده شده است.

تاریخچه فرش سوف

فرش سوف برای اولین بار در کاشان بافته شد. قدمت آن را بیش از یک و نیم قرن می‌دانند. این فرش‌های زرین، منحصرا برای دربار صفوی بافته می‌شد. برخی از آنها زیر نظر دربار به بازار وارد شد. کم‌کم تجار اروپایی بر روی آن دست گذاشتند و صادرات آن رواج پیدا کرد. با ورود فرش سوف به اروپا و شناخت از آن، چند تخته از آن را به دوک ونیز هدیه دادند.

در ایران به تدریج بافت آن در شهر تبریز نیز مرسوم شد. فرش های تبریز یکی از بهترین برندهای فرش دستباف است. امروزه، بهترین قالی سوف متعلق به این شهر است.

در اروپا نیز اوج بافت این فرش‌ها به اواخر قرن شانزدهم و اوایل قرن هفدهم میلادی مربوط است. در این دوران حدود 800 تخته فرش سوف در اروپا بافته شده است.

به خاطر سبک بافت و وجود بافت های زر و سیم، این فرش در میان توریست‌ها، اعراب، اروپا و بخش‌هایی از آمریکا بسیار پر طرفدار است. صادرات فرش سوف به یک تجارت پر سود در صنعت فرش تبدیل گشته است.

کاربرد های فرش سوف

• بسیاری از صاحبان فرش‌های سوف از آنها به عنوان زیرانداز استفاده نمی‌کنند. با توجه به ظرافت و زرین بودن فرش، از آن به عنوان تابلو فرش بیشتر استفاده می‌شود.
• از این فرش‌ها در ابعاد قالی، قالیچه و پادری فرش بافته می‌شود. این کالا هم جنبه تزئینی دارد و هم به عنوان فرش از آن استفاده می‌کنند.

ویژگی های فرش سوف

• گلیم نقش برجسته
• وجود پود زرین یا سیمتاب در بدنه بافت
• ترکیب رنگی طلایی یا نقره ای
• جزو فرش های دستبافت است
• ترکیبی از نخ ابریشم و سیمتاب
• به اسم فرش طلا یا فرش نقره معروف است
• ریز بافت و ظریف

ساختار نخ سیمتاب

نخ های سیمتاب، نخ هایی با روکش نقره هستند. در حقیقت بیش از 95% نخ های زرین یا سیمتاب از روکش نقره هستند. کمتر از 5% این نخ ها نقره با ناخالصی سرب دارند. در ترکیب شیمیایی این نخ ها مقداری جیوه نیز یافت می شود.

نحوه تولید نخ سیم‌تاب

همانطور که مشخص شد، نخ‌های سیمتاب از روکش نقره ایجاد شده‌اند. در گذشته وارد کردن طلا و نقره به داخل بافت فرش تقریبا غیر ممکن بود. زیرا این فلزات گرانبها، بسیار سنگین هستند. در نتیجه راحت در بافت فرش قرار نمی‌گرفتند. فرش نیز به راحتی قابل استفاده نبود. علاوه بر آن وجود ناخالصی در نقره منجر با سیاه شدن آن و فرش می‌شد.

پس از مدتی متفکران دوران صفوی برای بافت یک فرش طلا یا نقره بدون آنکه وزن این فلزات به فرش تحمیل شود، روشی را ابداع کردند.

در این روش از نخ ابریشم استفاده می‌شود. زیرا یک نخ فوق‌العاده ظریف است. در عین حال مقاومت بالایی دارد. نخ‌های سیم‌تاب از پیچیده شدن یک نوار بسیار نازک نقره به دور نخ ابریشمی تولید می‌شود.

عرض این نوارها حدود 0/25 میلی‌متر است. ضخامت آنها در حد میکرون است.

روکش نقره چگونه به دور نخ پیچیده می‌شود

برای آنکه یک نخ زرین تولید شود، ابتدا یک ورقه خیلی نازک نقره خالص (با حداقل ناخالصی احتمالی) را جیوه اندود می‌کنند. سپس آن را با یک ورقه نازک طلا روکش کرده و مدتی حرارت می‌دهند تا روکش طلا بر روی نقره به خوبی بنشیند. قطعا ضخامت این ورق روکش شده از یک نخ بیشتر است. از این رو پس از سرد شدن ورقه، آن را از میان غلطک های فلزی مخصوص عبور می‌دادند. عبور از این غلطک‌ها باعث نازکتر شدن ورقه‌ها می‌شود. به حدی که انعطاف پذیری آن بسیار بالا می‌رود. این ورقه‌های منعطف را به صورت نواری برش می‌زنند. سپس توسط دستگاه مخصوصی به دور نخ ابریشم میپیچند.

 چند نکته را برای بافت سوف بدانید:

• جنس الیاف برجسته میتواند کتان، پشم و یا الیاف مصنوعی مثل ویسکوز یا اکرلیک باشد.
• در بافت فرش سوف در هر رج، 2 نخ پود عبور داده می‌شود. یکی نخ پود ضخیمتر که عمدتا ابریشم و گاهی پنبه است. دوم نخ سیمتاب که طلایی یا نقره ای رنگ است. گاها به رنگ مس نیز یافت می شود.
• فرش سوف یک قالی نقش برجسته است که از ترکیب دو نوع بافت گلیم و فرش دستباف ( بافت گره‌ای) بافته می‌شود.
• بخش کف قالی به شکل گلیم و نقش برجسته با بافت گره‌ای بافته می‌شود.
• نخ زرین در میاد پودهای بخش گلیم باف، بافته می‌شود.
• این نخ در دو نوع طلا باف و نقره باف ( 2رنگ) تولید می‌شود. البته گاها نخ زر با رنگ مسی دیده می‌شود.
• برای هر متر مربع از مساحت فرش، حدود دو کیلوگرم نخ ابریشمی بکار می‌رود. حدود نیم کیلوگرم نیز نخ سیمتاب بافته می‌شود.
• لچک و ترنج، جزوی از نقشه و اصالت فرش های سوف تبریز است.