فرش دستباف چیست؟

فرش دستباف، جزو اولین زیر اندازهای پر ابهت ایرانی و یکی از انواع فرش است که به دست مردم ایران زمین بافته شده است. فرش های دست بافت، از گره هنرمندانه نخها به تار و پود شگل می گیرد و طرح ها و نقش های بی نظیری دارد.

طرح ها و بافت فرش دستباف ایرانی، بخشی از فرهنگ و اصالت آن است که در سراسر جهان طرفداران بسیاری دارد و ارزش مادی و معنوی این کالا را چند برابر می کند.

تاریخچه فرش دستباف

بشر از ابتدای پیدایش خود به دنبال کشف و ساختار ملزوماتی بود که او را ایمن نگه دارد. یکی از نیازهای او محافظت در برابر سرما و گرمای زمینی بود که بر روی آن می نشست یا می خوابید. استفاده از پشم، مو و پوست حیوانات اولین یافته بشر برای این منظور است.

کم کم بشر آموخت که با فشردن الیاف پشم و موی حیوانات، می تواند نخ های ضخیمی تولید کند که با گره زدن آنها به یکدیگر، یک زیر انداز متفاوت تولید کند که او را از سختی سنگ و گرما وسرمای خاک زمین حفظ نماید. با تکمیل و پیشرفت آموزه های ابتدایی، ریسندگی و بافندگی، شکل جدیدتری به خود گرفت. در نتیجه بشر روش های نوینی را برای ادغام کردن نخ های تار و پود و بافت فرش آموخت. اولین فرش های دستباف شبیه به گلیم بود. اما رفته رفته فرش دستباف اصالتی جداگانه پیدا کرد.

هنوز به طور قطع نمیتوان گفت فرشهای دستباف از چه زمانی در دنیا مطرح شد. اما برخی تاریخ نگاران مثل گزنفون، تاریخ نگار یونانی در کتاب سیرت کوروش (سال‌های ۴۳۰ تا ۳۴۵ پیش از میلاد) می‌نویسد: “ایرانیان برای اینکه بسترشان نرم باشد، قالیچه زیر بستر خود می‌گسترند.”

آغاز شکوفایی هنر فرش بافی

در سال ۱۳۲۸ شمسی اولین فرش ‌های دستباف گره‌دار به عنوان پوشش روی اسب و یا در چادر صحرانشینان مورد استفاده قرار گرفته است. اما شواهدی وجود دارد که انواع فرش دستباف در نقاط مختلف کشور با فرهنگ های مختلف بافته می شد. برخی تاریخ نگاران و پژوهشگران معتقند که آغاز شکوفایی هنر فرش بافی در ایران به قرن ۱۶ و ۱۷ میلادی بر می‌گردد. برخی کاوشگران قدمت فرش دستباف ایرانی را به حدود 2 تا 3 هزار سال قبل از میلاد تخمین زده اند. در محوطه‌ باستانی بین‌النهرین و حفاری شهر سوخته، ابزار فرش بافی یافت شده است که قدمت فرش دستباف را اثبات می کند.

فرش ‌های دستباف تاریخی

برخی از فرش های دستباف در ایران، به عنوان اثری جاودانه معرفی شده اند که ارزش مادی بسیاری نیز دارد. از جمله این فرش های ماندگار می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• قالی پازیریک

این فرش دستباف حدود ۲۵۰۰ سال قدمت دارد و با حدود ۳۶۰۰ گره در ابعاد ۲۱۰ در ۱۸۳ سانتیمتر بافته شده است.

• فرش بهارستان

فرش بهارستان در زمان پادشاهی خسرو پرویز بافته شده و به نام فرش بهار خسرو معروف است.

• قالی ترنج منظره حیوانات

این فرش زمینه ای قرمز رنگ و طرح منحصر بفرد دارد و با نخ ابریشم بافته شده است.

• قالی دستباف عصر صفوی

این فرش یکی دیگر از قالی‌های دستباف است که خلاقیت فرش بافان هنرمند در زمان حکومت صفویان را نشان می‌ دهد.

• قالی چلسی

قالی چلسی یکی دیگر از فرش های ایرانی است که در مجموعه فرش ‌های موزه ویکتوریا و آلبرت لندن نگهداری می‌ شود.

تفاوت فرش و قالی

برخی معتقدند فرش همان قالی است. این در حالی است که در فرهنگ لغت به هر نوع زیر اندازی، کلمه فرش اتلاق می‌شود. فرش دستباف در اصل به مجموعه گلیم، جاجیم، گبه و …. که با دست بافته شده باشد نیز گفته می‌شود.

فرشی که به عنوان فرش دستباف پرز دار می‌شناسیم، قالی است. به فرش‌های دستبافی که از 6 متر بیشتر باشد، قالی و به ابعاد کوچکتر از آن قالیچه گفته می‌شود.

ویژگی های فرش دستباف

• یک فرش‌ دستباف ایرانی در پنج قالب و طرح اصلی و کلی بافته می شود:

1.  ترنج
2. خشتی
3. افشان
4. شکار
5. مدرن و هندسی

ترنج پر طرفدارترین طرح فرش در ایران و حتی جهان است. نقش ترنج از معماری دوره اشکانیان الهام گرفته شده است. اکثر فرش‌‌های ایرانی با طرح ترنج (حاشیه‌‌های پهن در اطراف و طرح‌ دایره یا بیضی در وسط) بافته می‌شود.

• عموما ابعاد فرش‌های دستبافت، چند سانتی متر اختلاف دارد و ابعاد آن خیلی دقیق نیست.
• از دیگر ویژگی‌های فرشهای دستباف تقارن رنگ است. حتما در نور طبیعی این ویژگی را بررسی کنید.
• رنگ فرش در جهت خواب فرش، تیره تر به نظر می رسد.
• فرشهای دستباف در تابستان سرد و در زمستان گرم هستند. در نتیجه مانع از ایجاد حرارت نامتعادل بر بدن شما می گردد.
• پرز فرش دستباف درخشان و انعطاف پذیر است.
• قسمت انتهایی پرز با رنگ سطح فرش دستباف اختلاف رنگی ندارد. اگر این اختلاف رنگ را دیدید باید بدانید الیاف فرش با رنگ‌های جوهری رنگ شده‌اند. در نتیجه ممکن است رنگ پس بدهد.

همچنین

• بر اثر پا خوردن، نور و شست و شو زیبایی آن بیشتر و ارزش فرش نیز بیشتر می‌شود. در حقیقت هر چه فرش دستباف کهنه‌تر باشد، زیباتر و گرانتر است. این جذاب ترین ویژگی فرشهای دستباف است.
• فرشهای دستباف از الیاف طبیعی بافته می‌شود. جنس این الیاف از پشم، ابریشم، پنبه و … است. در نتیجه خطر ایجاد حساسیت را نیز کم می کند.
• الیاف به کار رفته در فرش دستبافت طبیعی هستند. در نتیجه الکتریسیته ساکن ایجاد نمی‌کنند.
• فرش‌های دستباف عموما رنگ بندی شادی دارند و روح زندگی را به مکان القا می کنند. رنگ قرمز در بیشتر فرشهای دستباف دیده می‌شود. جالب اینجاس که بیننده از دیدن آن سیر و خسته نمیشود.
• این فرشها طول عمر و ماندگاری بالایی دارد.
• توان برگشت‌پذیری‌ پرزها، پس از پا خوردن و جذب رطوبت از خصوصیات برجسته فرش دستباف است.
• در مقابل شستشو مداوم، نسبت به فرش ماشینی، مقاومت بالایی دارد.

انواع فرش ‌های دستباف بر اساس جنس الیاف

• فرش دستباف تمام پشم

تمام بخش های این فرش اعم از تار، پود و پرز، از پشم است. بافت فرش به علت ضخامت نخ پشمی درشت است. دوام و مقاومت بالایی دارد. فرش پشمی، نسبت به سایر فرش‌های دستباف ارزان ‌تر است.

• فرش دستباف تمام ابریشم

همانطور که از نام فرش مشخص است تار، پود و پرز آن از جنس ابریشم است. این فرش ها به خاطر نازکی و ظرافت نخ ابریشم، بسیار ظریف اند و جنبه هنری بیشتری دارند. قیمت فرشهای دستباف ابریشمی، بسیار بالاست.

قالی گل ابریشم

فرش دست بافت گل ابریشم، فرش نخش برجسته ای است که تار و پود آن و بخش کف فرش از جنس  پشم  طرح و گل های آن از جنس نخ ابریشم است. این فرش از فرشهای تمام ابریشم ارزانتر است. ولی به لحاظ ارزش هنری با آن رقابت می‌کند.

فرش چله ابریشم

چله‌ و تار و پود آن از جنس ابریشمی است. اما نخ خاب یا پرزهای آن می تواند پشم یا پنبه باشد.

فرش کف ابریشم

تار و پود فرش کف ابریشم  از جنس پشم است اما جنس نخ خاب آن ابریشم است.

فرش دستباف را در چه قالب هایی میبینیم

• فرش و قالی که در کف سالن ها و اتاق ها پهن می شود.
• قالیچه هایی که در اتاق ها و مابین فرش های بزرگ یا در اتاق ها و مکان های کوچکتر پهن می شود.
• انواع پادری که در اتاق خواب ها و جلوی در ها پهن می شوند.
• رو انداز اسب ها در ترکمن و عشایر.
• پشتی ها.
• فرش های چهل تکه.

تعیین قیمت فرش دستباف

همانطور که گفتیم فرش‌های دستباف هر چه از عمرشان بگذرد، زیبایی و ارزش آنها بیشتر می شود. این مهمترین و جذاب ترین ویژگی این فرش هاست. قیمت فرش دستباف قدیمی، بر اساس معیار های مختلفی ارزیابی و تعیین می شود. از جمله:

• سن فرش
• رنگ بندی
• ابعاد
• میزان آسیب دیدگی احتمالی آن
• نوع بافت
• نظم و ظرافت بافت
• تراکم
• طرح و نقشه
• جنس الیاف
• منطقه بافت
• و….

تمام این عوامل در تعیین قیمت فرش اثر گذارند و ارزش آن را هویدا می کنند. خرید فرش دستباف به دو صورت انجام می شود.

• خرید بدون واسطه

در این نوع خرید، خریدار فرش را مستقیما با بافنده معامله می کند. خرید فرش بدون واسطه مزایای خاص خود را دارد.

• خرید از واسطه

در این سبک خرید، فرش بین یک یا چند نفر، دست به دست شده تا به خریدار نهایی برسد. به عنوان مثال، یک فرد یا سازمان واسطه فرش را از بافنده میخرد. و آن را به یک فروشگاه فرش می فروشد. خریدار واقعی فرش را از فروشگاه فرش تحویل می گیرد. بدین صورت فرش پس از عبور از 2 واسطه به خریدار واقعی می رسد.

چنانچه قصد خرید یا فروش فرش دستباف را دارید و نیاز به مشاوره برای تعیین قیمت آن را احساس کردید، می توانید به راحتی با مشاورین ما در ساده کارپت تماس بگیرید. همکاران ما می توانند شما را در این راه یاری نمایند. با ما تماس بگیرید.