فرش دستباف قم چه ویژگی هایی دارد؟

فرش دستباف قم، جزو برترین فرش های دستباف کشور است که در استان و شهر قم بافته می شود. قم یک شهر مذهبی و تاریخی است که در 120 کیلومتری جنوب تهران و نزدیک به کاشان قرار گرفته است. در گذشته، این شهر در صنعت فرش دستباف، جایگاهی نداشت. اما به خوبی توانست در کمتر از 100 سال، خود را در بازار بین المللی نیز مطرح کند.

تاریخچه فرش دستباف قم

روستائیان و عشایر قم نیز همانند بسیاری از مردم کشور، ابتدا برای نیاز زندگی خود، انواع فرش، گلیم و گبه را می بافتند. اما قالی بافی در قم شهرتی نداشت. اواخر قرن بیستم میلادی (حدود 100 سال پیش) قالی بافی در قم چهره جدیدی پیدا کرد. تجار، قالی بافان کاشانی و اهالی کاشان و اصفهان، برای زندگی در همجواری حرم حضرت معصومه، و تغییر بُعد تجارت‌شان، به قم مهاجرت کرده و دارهای قالی را در قم بنا کردند. این اتفاق، شروع تحول برای فرش دستباف قم بود. به تدریج روند بافت فرش دستباف و صادرات آن در سراسر قم و روستاهای آن تغییر یافت.

ساختار فرش دستباف قم

در ابتدا، فرش‌های دستباف قم از پشم و الیاف نامرغوب بافته می شدند. این الیاف، خیلی ضخیم بودند. رج شمار فرشها نیز حدود 40 بود. به تدریج قالی‌بافان قم، پشم های مرغوب و ظریف تر را به کار گرفته و پس از مدت کوتاهی، به بافت فرش ابریشمی پرداختند. این فرشها، تمام ابریشم و با رج شمار بالا بافته می‌شد. فرش های ابریشمی قم امروز جزو بهترین و نامدارترین فرش های ابریشمی ایران و جهان است.

تعیین قیمت و اصالت فرش

برای تعیین قیمت و اصالت فرش دستباف قم، نیاز به یک متخصص دارید. عوامل مختلفی بر روی قیمت فرش دستباف قم تاثیر می گذارند. از جمله دانه بندی، سایز، جنس و حجم الیاف مصرفی و نظم بافت.

اگر فرش های دستباف کاشان، فرش کرمان، مشهد و سایر فرش های دستباف را بررسی کنیم، کمی بی نظمی در ضخامت پودها یا گره ها به خصوص در پشت کار میبینیم. اما فرش های دستباف قم کاملا یکدست بافته می شوند. چنین بی نظمی هایی در فرش دستباف قم مطلقا وجود ندارد. ظرافت و نظم در قالی قم به حدی است که گاهی شک می کنید این فرش فرش ماشینی است یا دستباف.

همچنین

فرش های دستباف قم، با گره فارسی اما دانه بندی فشرده بافته می شوند. جنس تار و پود عمدتا پنبه یا ابریشم است. ضخامت پودها نازکتر است. نخ خاب یا پرزها از ابریشم، پشم مرغوب و یا ترکیبی از هر دو بافته می شود. گره ها با وجود فارسی باف بودن، بسیار نازک و ظریفند. بطور متوسط در هر دسی متر مربع حداقل 2500 تا 7000 گره می زنند. ارتفاع نخ خاب یا پرزها متوسط تا کوتاه چیده می شود. ضخامت نخ ها بسیار نازک است. از این رو فرش نیز ریز بافت و ظریفتر بافته می شود. معمولا در یک سمت قالی، ریشه فرش را می‌بینید. ریشه ها به صورت دوتایی و به هم تابیده شده اند. به نظر می رسد که ریشه بطور نامنظمی از قالی بیرون آمده اند.

ویژگی های فرش دستباف قم

• جنس الیاف

عموما فرش های دستباف قم از ابریشم یا پشم بافته می شوند. چنانچه فرش ابریشمی باشد، تمام الیاف آن اعم از تار و پود و پرز از ابریشم ظریف بافته می شود. اما اگر فرش پشمی بافته شود، عمدتا نخ تار و پود آن پنبه و گاها پشم است. اما جنس نخ خاب آن پشمی است. پشم ها از پشم مرغوب سبزوار یا اطراف قم ارسال می شود که بسیار نازک و کم ضخامت است. با وجود آن، کیفیت و مقاومت بالایی دارد. گاها فرشها ترکیبی از نخ ابریشم و پشم است.

• ابعاد

فرش دستباف قم با الیاف خیلی نازک ابریشم یا پشم بافته می شود. در نتیجه، بسیار ظریف است. بافت آن خیلی زمان بر است. از این رو عموما در ابعاد قالیچه تا قالی 12 متری بافته میشود و به ندرت در ابعاد خیلی بزرگ می‌بینید.

• گره ها

گره ها در فرش دستباف قم، به صورت فارسی باف و با دست زده می شود. اما بسیار ظریف و ریز اند. ارتفاع نخ پرز یا گره ها متوسط تا کوتاه است. گره ها متقارن و نا متقارنند. همچنین به صورت منظم و فشرده کنار هم قرار میگیرند. گره‌ها در هم تنیده‌اند. از آنجایی که فرش های دستباف قم بافت بسیار ظریفی دارند، این در هم تنیدگی منجر به استحکام و افزایش طول عمر فرش می شود.

• ریز بافت با تراکم بالا

دانه بندی در فرش دستباف قم بسیار ریز و منحصر بفرد است. سایز و ظرافت گره به حدی است که در باور نمی گنجد. به خصوص فرش های ابریشمی که بسیار ظریفند. گاهی در هر رج از فرش دستباف قم، 2 برابر سایر فرشها، گره زده می شود. هر چه گره ها ریز تر و ظریفتر باشد، ظرافت فرش بیشتر است. نقش ها نیز ظریفتر اند و جزئیات را بهتر نشان می دهند.

• رنگ

فرش دستباف قم با رنگهای جذاب و متنوعی بافته می شود. در یک فرش بافت قم، 16 رنگ قابل تفکیک استفاده می شود. الیاف با رنگهای طبیعی و گیاهی رنگ می شوند. مثل پوست گردو، روناس، پوست انار و …

رنگ هایی که در طرح و نقشه فرش دستباف قم می‌بینید شامل: رنگ لاکی روشن تا تیره، کرم، پیازی، شتری، نخودی، طلایی، بژ، مسی، آبی روشن تا سیر، سرمه ای، لاجوردی، فیروزه ای، قهوه ای روشن تا تیره، قرمز آتشین، گوجه ای، طوسی آبی نفتی، زیتونی، سدری، دارچینی سیر و کاهی است. یکی از مهمترین دلایل تنوع رنگ در فرش های دستباف قم، همجواری و الگو برداری آن از فرش‌های کاشان و اصفهان، فرش مشهد، فرش کرمان است.

• رج شمار

فرش دستباف قم نسبت به سایر فرش‌های دستباف از تعداد رج بیشتری تشکیل می شود. عموما رج شمار فرش‌های دستباف قم از ۴۰ گره به بالا در ابعاد حدود 6 سانتی متر است. بطور متوسط در هر دسی متر مربع حداقل 2500 تا 7000 گره می زنند. البته جنس و ضخامت نخ ها نیز در رج شمار فرش تاثیر دارند.

• طرح

طرح های فرش دستباف قم، معمولا بر اساس زاییده فکر و تخیل بافنده و طراح شکل می‌گیرد. برخی از آنها نقشه ای برای بافت ندارند.

بسیاری از کارشناسان فرش معتقدند که طراحی فرش دستباف قم بر گرفته از طرح و نقش فرش دستباف اصفهان و کاشان است. از این رو معروف ترین طرح های فرش های قمی عباتند از:

طرح خشتی

طرح خشتی در فرش دستباف قم به عنوان نمادی از هنر شرقی و ایرانی است که با رنگ بندی کلاسیک و نقش های اصیل بافته می شود. عموما با ابریشم بافته می شود. ولی فرش پشمی با طرح خشتی نیز در قم بافته شده است. طرح خشتی یک طرح منحصر بفرد است. تمام زمینه فرش به صورت شبکه ای تقسیم بندی یا قاب بندی شده و داخل هر قاب یک طرح از گل، پرنده و طرح های مینیاتوری بافته می شود.

طرح محرابی

از نام طرح محرابی، شمایل آن را می توان حدس زد. فرش های محرابی شبیه به محراب مسجد است و شبیه به سجاده ها بافته می شود. حس و حال عرفانی این فرشها بسیار است.

شکارگاه

شکارگاه هم بر گرفته از فرش های اصفهان است. این فرشها شکارگاه صفویان را به تصویر می کشد. نقش شکارچیان، انواع پرندگان، حیوانات و پروانه ها در میان باغ یا فضای شکارگاه دیده می شوند.

فرش ابریشم قم جمشیدی

فرش ابریشم قم جمشیدی، یکی از اصیل ترین و معروف ترین طرح های فرش دست باف قم است که ترکیبی از طرح های شاه عباسی، ترنج و شکارگاه است.

لچک ترنج

لچک ترنج، معروف ترین طرح فرش است. بسیاری از هنرمندان قمی نیز با ایجاد تغییرات جزیی، نمونه های بسیاری از این طرح را بافته اند.

روایتی

برخی از هنرمندان قمی، برخی داستان های تاریخی را در بافته های خود روایت کرده اند. در حقیقت نقشه فرش برگرفته از داستان های تاریخی است.

هراتی

طرح هراتی یکی دیگر از طرح هایی است که در قالی بافی قم می توان دید. این طرح از فرش های دستباف تبریز الگو برداری شده است. در حقیقت این طرح، 2 ماهی در هم با یک ترنج بزرگ را به تصویر می کشد که با نقش نگار های مینیاتوری یا گل دیزاین شده اند. بافنده های قم با تغییر در جزئیات این طرح را با ابریشم بافته و حتی صادر کرده اند.

سایر طرح ها

طرح هندسی، شاه عباسی، محرمات، کف ساده، گل فرنگ، ظن السلطان، درختی یا گلدانی را می توان نام برد.

نکته: بسیاری از بافندگان قمی، برخی از این نقش ها را با هم ترکیب و یک نقش جدید یا ترکیبی می‌سازند.

• نظم در بافت

نظم در بافت، شکل و اندازه گره ها، ظرافت بافت، چله کشی و مرتب بودن پودها، همگی فاکتورهایی است که در فرش دستباف قم به خوبی رعایت می شود. با آنکه گره ها فارسی است، اما به حدی ظریفندکه گاهی قابل باور نیست. نظم و ظرافت در فرش های قم بیش از فرش های بافته شده در سایر شهرهاست. شما هیچ گونه بی نظمی و بهم ریختگی در بافت و تار و پود این فرش ها نخواهید دید. همین امر باعث شده تا فرش دستباف قم را به عنوان یک فرش دستباف ممتاز معرفی کنند.

• دو پود

در بافت فرش دستباف قم نیز از 2 پود در هر رج استفاده می شود. در گذشته ضخامت پودها یکسان نبود. بلکه یکی از آنها ضخامت بیشتری داشت. امروزه کمتر این اتفاق می افتد. هنرمندان خوش ذوق قمی، 2 پود را با ظرافت و ضخامت یکسان انتخاب می‌کنند. این کار در نظم بافت فرش، تراکم دانه ها و ظرافت فرش نقش مهم و تاثیرگذاری دارد.

• پرزهای کوتاه

وقتی گره ای بر تار می زنید و نخ را از هر جایی ببرید، در واقع پرز فرش را ایجاد کرده اید. یکی از ویژگی های فرش دستباف قم، پرزهای کوتاه است. به خصوص اگر فرش ابریشمی باشد. پرزهای کوتاه ظرافت فرش را بیشتر نمایان می کنند.

• سبک بافت

فرش های قم در سبک و روش های مختلفی بافته می شود. از جمله:

بافت کرباسی

در این سبک بافت، چله‌ها به شکل یکی در میان روی پودها قرار می‌گیرند. بافت آن شبیه به گلیم است. اما هیچ طرح و نقشی ندارد.

بافت تخت

بافت تخت، یکی از روش های بافت فرش است. معمولا عشایر از این سبک بافت استفاده می کنند. دارها به صورت افقی قرار میگیرند. پشت فرش هایی که با این روش بافته می شوند، یک قوس وجود دارد. این قوس نشانه یک بافت یا گره است. پودها در بافت تخت به وضوح دیده می شوند.

بافت لوله ای

رایج ترین بافت در فرش دستباف قم، بافت لوله ای است. در این نوع بافت از ۲ پود نازک و ضخیم استفاده می شود. این بافت در فرش دستباف مشهد، اصفهان و تبریز نیز دیده می شود.

بافت نیم لوله ای

بافت نیمه لوله ای شبیه به همان بافت لوله ای است. با این تفاوت که ضخامت 2 پود یکسان است. این نوع بافت در گذشته در میان روستاییان و عشایر بیشتر انجام می شد. اما امروزه کمتر انجام می شود.

شستشوی فرش دستباف قم

همانطور که گفتیم، فرش های دستباف قم بسیار ظریفند. در نتیجه آسیب پذیرتر از سایر فرشها به نظر می رسند. برای شستشو و پاکیزگی آن باید دقت زیادی به خرج بدهید. اگر نگران فرش دستباف خود هستید، به شما پیشنهاد می کنیم تا آن را به یک متخصص در قالیشویی مطمئن بسپارید. شستشوی فرش دستباف نیاز به مهارتی دارد که قطعا زیر نظر افراد با تجربه، سلامت آن تضمین شده تر است. چنانچه به هر دلیلی فرش شما آسیب دید، جهت ترمیم و رفو فرش با مشاوران ما در ساده کارپت مشورت کنید. شما را در حل مشکل یاری خواهیم کرد.