فرش دستباف اصفهان چه ویژگی هایی دارد؟

فرش دستباف اصفهان، یکی از انواع فرش دستباف است. این فرش، به خاطر ویژگی‌های منحصر بفرد و با شکوهش، در جهان شناخته می‌شود. طراحی و رنگ بندی در فرش‌های اصفهان جزو ویژگی‌های شاخص آن محسوب می‌شود.

تاریخچه تولید و بافت فرش دستباف اصفهان

مردم اصفهان از ابتدایی ترین زمان، به بافت انواع فرش و گلیم مشغول بودند. تا پیش از دوران صفویه (1722_1722)، کالای مطرحی نبوده و شاید کسی توجه خاصی به آن نداشت. اما در دوران صفوی و پادشاهی شاه عباس، صنعت فرش بافی در ایران و به خصوص اصفهان متحول شد. در این دوره، دربار و پادشاهان برای هنر فرش بافی ارزش قائل شده و فرش به عنوان یک کالای درباری معرفی شد. همین امر، زمینه پیشرفت صنعت فرش را فراهم کرد. فرش‌های دستباف اصفهان به لحاظ بافت، رنگبندی، نقش و ابعاد، تغییر کردند و تنوع بافت بیشتر شد.

شاید مهمترین دلیل آن تغییر پایتخت ایران از قزوین به اصفهان باشد. علاوه بر آن، با حمله افغان‌ها به ایران (1920_1700) قالی بافی در ایران کم شد و در بیشتر شهرهای ایران فرش بافته نمی‌شد. اما در همان زمان تا شروع جنگ جهانی اول، اصفهان به عنوان پایگاه نساجی ایران فعالیت می‌کرد. در نتیجه بازار فرش به دست اصفهان افتاد و تجار به عنوان یک کالای شهری _ درباری که در پایتخت ایران بافته می‌شود، آن را به اروپا صادر می‌کردند. رفته رفته فرش اصفهان به عنوان یک کالای نفیس ایرانی مورد توجه اروپاییان قرار گرفت.

در دوران جنگ جهانی اول، بافندگان اصفهان از الیاف پشمی در بافت فرش استفاده کردند. این دومین تحول بزرگ در فرش بافی اصفهان بود. اما واردات پشم مرینوس به سختی و با هزینه بالا انجام می‌گرفت که خیلی مقرون به صرفه نبود. در نتیجه پشم ایرانی را جایگزین کردند. این پشم سخت‌‌تر و خشن‌تر از پشم مرینوس است. این تغییر، توجه آمریکا را جلب و به سمت خرید فرش ایرانی جذب نمود. فرش دستبافت اصفهان، به خاطر استفاده از مواد مرغوب، کیفیت چشمگیری پیدا کرد و توانست با تمامی فرش‌های ایرانی در سطح بین الملل رقابت کند.

چرا به فرش دستباف اصفهان، فرش‌ لهستانی می‌گویند؟

با معروفیت فرش دستباف اصفهان، برخی از اشراف لهستانی (قرن‌های شانزده تا هجده) سفارش بافت فرش دستباف سوف به اصفهان دادند. این فرش‌ها با ابریشم، طلا و نقره بافته می‌شود. سالها بعد، فرش‌های صادر شده به لهستان، به اروپای غربی فروخته شد. از این رو به اشتباه به عنوان فرش لهستانی شناخته شدند.

مشخصات و ویژگی‌های فرش اصفهان

فرش‌های اصفهان ویژگی‌های منحصر به فردی دارند که آنها را از فرش‌های دیگر مجزا می‌کند. از جمله این ویژگی‌ها:

• نقوش فرش‌های اصفهان، درشت است.
• پبشتر نقش‌های آنها گل و بته است.
• از قندیل به جای سر ترنج استفاده می‌شود.
• از رنگ‌های سنتی مثل سرمه‌ای، لاکی، سبز در زمینه و حاشیه فرش استفاده می‌شود.
• استفاده از رنگهای زرد و طلایی در نقوش آن به وفور دیده می‌شود.
• در هر فرش اصفهانی چندین رنگ می بینید. استفاده از رنگهای متنوع در فرش زیاد است. گاهی تا 14 رنگ در بافت یک فرش استفاده می‌شود.
• طرح‌های رایج این فرش نیز طرح شاه عباسی، اسلیمی لچک و ترنج، درختی حیوان دار از رایج ترین طرح‌های این فرش هستند.
• فرش‌های دستباف اصفهان، امضا دارند.
• جزو فرش های شهری فارسی باف محسوب می‌شوند.
• با گره فارسی بافته می‌شوند. و چله کشی فارسی باف دارند.
• نقش‌های فرش دستباف اصفهان، اختصاصی است.
• رج‌شمار این فرشها از 50 رج شروع شده و تا 70 رج نیز میرسد.
• تمامی نقوش نسبت به هم متقارنند.
• ارتفاع پرز فرش‌های دستباف اصفهان، کوتاه است.
• شیرازه متصل یکی دیگر از ویژگی‌های این کالاست.
• بیشتر فرش‌های اصفهان چله ابریشم هستند. گاهی نقوش نیز با ابریشم و کرک بافته می‌شوند.
• فرش‌های اصفهان عموما از 6 متر به بالا بافته می‌شوند.

طرح و نقش در فرش‌های دستباف اصفهان

طرح و نقش در فرش‌های دستباف اصفهان جایگاه ویژه‌ای در بین فرش‌های دستباف سایر شهرهای ایران دارند. اصلی‌ترین طرح و نقش در فرش دستباف اصفهان استفاده از طرح‌های اسلیمی ، خطای، اماکن تاریخی اصفهان و گل‌های شاه عباسی است. این نقوش با تکیه بر هنر اصیل و سنتی ایران طراحی و بافته می‌شوند.

• نقوش اسلیمی

 نقش‌های اسلیمی یکی از نقوش اصلی فرش‌های دستباف اصفهان هستند. برخی از آنها بدون آنکه به ترنج مرکزی متصل شوند، اطراف آن را می‌پوشانند.

• نقوش خطایی

نقوش خطایی در لابه لای خطوط اسلیمی فضای فرش را پر می‌کنند. این نقش‌های پر پیچ و خم و اسپیرال، همراه با گل‌های شاه عباسی در لابه لای خطوط اسلیمی می‌روند.

• نقوش معماری

برخی از فرش‌های دستباف اصفهان برگرفته از آثار تاریخی مثل مسجد شیخ لطف‌اله، عالی قاپو، پل خواجو، چهل ستون، گنبد مسجد امام و هشت بهشت هستند. این نقش‌ها و طراحی‌ها حاصل دسترنج و هنر کاشی کاران، معماران و منبت کاران دوران صفویه است.

• عدم استفاده از نقوش هندسی

در فرش دستباف اصفهان، اثری از نقش و طرح هندسی یا طرح های شکسته وجود ندارد. لطافت و اسپیرال بودن نقش در فرش‌های اصفهان یک ویژگی انحصاری است.

• سایر نقش ها

نقوش لچک وترنج، اصلی‌ترین طرح در فرش دستبافت اصفهان هستند. اما در کنار آن طرح‌هایی نظیر شکارگاه، محرابی، گلدانی، افشان و… در فرش‌های اصفهان دیده می‌شود.

• تقارن نقوش

نقوش در فرش دستباف اصفهان، مثل لچک، ترنج، حاشیه‌ها، گوشه‌ها، نقوش اسلیمی، خطایی و گل‌های شاه عباسی در متن و حاشیه فرش به صورت تقارن 4 طرفه نسبت به هم قرار می‌گیرند.

رنگ‌ها در فرش دستباف اصفهان

رنگ‌هایی که در بافت فرش دستباف اصفهان به کار برده می‌شود، یکی از ویژگی‌ای اختصاصی این فرش‌هاست. بسیاری از کارشناسان، برای تعیین اصالت فرش و شناخت فرش اصفهان، در کنار نقش، رنگ بندی آن را در نظر می‌گیرند. در هر فرش اصفهان، دنیایی از رنگ را خواهید دید. برخی از آنها تا 14 رنگ دارند. عموما استفاده از رنگ‌های سرد، در بافت فرش اصفهان بیشتر از رنگهای گرم است.

رنگ‌های کرم، سرمه‌ای، آبی روشن تا تیره، نیلی، فیروزه‌ای، الماسی، لاکی، عاجی، خاکی، بادامی، سبز سیر، بژ و صورتی اصلی‌ترین رنگ‌هایی هستند که در فرش‌های اصفهان دیده می‌شوند.

در فرش دستباف اصفهان، رنگ حاشیه و ترنج را با هم ست و یک رنگ انتخاب می‌کنند. تمام رنگ‌هایی که در ترنج میبینید در حاشیه فرش نیز رویت خواهد شد. برای لچک نیز رنگی که با حاشیه و زمینه ارتباط و هماهنگی بر قرار کند، انتخاب می‌شود. رنگها معمولا به صورت یک دست در سطح فرش دیده می‌شوند.

نکته جالب توجه در فرش دستباف اصفهان، عدم استفاده از سایه روشن در رنگبندی فرش است. فضا سازی و بُعد در فرش‌های اصفهان با فرش دستباف تبریز کاملا متفاوت است.

امضا و پرچم ایران

یکی از منحصر بفرد ترین ویژگی فرش‌های دستباف اصفهان، امضای پای کار است. در این امضا، نام طرح، نام بافنده و پرچم ایران در انتهای کار و نزدیک به ریشه‌ها بافته می‌شود. البته این ویژگی به یک ابزار سو استفاده برای سودجویان تبدیل شده و در فرش‌های تقلبی و غیر اصیل نیز ممکن است این امضاها را ببینید. این کار برای فریب خریدار و دریافت مبلغی بسیار بیشتر از ارزش واقعی فرش انجام می‌شود.

فرش‌‌های مشابه با فرش دستباف اصفهان

فرش اصفهان بعد از فرش قم و فرش تبریز، نقش مهمی در تجارت فرش دارد. در واقع در موزه‌های بزرگ جهان، تخته فرش‌های دستباف اصفهان را خواهید دید. بسیاری از شهرهای استان اصفهان، از جمله گلپایگان، نجف آباد، فلاورجان، نائین کاشان، اردستان و … در طراحی، بافت و تولید فرش دستباف فعالند.

بسیاری از فرش‌ها در نگاه اول شبیه به هم دیده می‌شوند. ترکیبی از طرح و نقش اسلیمی و خطایی که حاشیه، لچک و ترنج فرش را می‌سازند. اگر دانش کافی در زمینه فرش نداشته باشید، ممکن است نتوانید اصالت فرش را به درستی تشخیص دهید. در نتیجه فرش‌هایی که متعلق به سایر شهرها بوده را با فرش دستباف اصفهان اشباه بگیرید. از جمله فرش کاشان، یزد و به خصوص فرش نائین که طرح و نقشی نزدیک به فرش‌های اصفهان دارند. سبک بافت آنها نیز نزدیک به هم و فارسی باف است. اما در واقعیت این فرش‌ها در جزئیات با هم متفاوتند. از این رو برای انتخاب درست، بهتر است با یک کارشناس خبره فرش مشورت کنید. مشاوره و راهنمایی برای خرید، شما را به یک نتیجه بهتر می‌رساند.

اساتید و قالی بافان مطرح در بافت فرش دستباف اصفهان

هنرمندان و اساتید زیادی در زمینه طراحی و بافت فرش زحمت کشیده‌اند. بخش اعظمی از صنعت فرش به خصوص فرش اصفهان مدیون هنر این عزیزان است. از جمله: استاد محمود فرشچیان، استاد صفدر زاده حقیقی، استاد جعفر قلی دادخواه، احمد بخت ‌آور، احمد ارچنگ و…

ابزار برای بافت فرش دستباف اصفهان

طریقه بافت فرش دستباف اصفهان، به صورت گره فارسی یا اصطلاحات فارسی باف است. از این رو ابزاری مثل دفتین و قیچی‌ نیز مخصوص بافت فرش فارسی باف است. پرزها با دست بر روی چله گره زده می‌شود. از این رو ابزار قالی بافی مختص اصفهان به شرح زیر است:

• دار

دار قالی برای بافت فرش دستباف اصفهان، یک دار عمودی است. یک چوب مخصوص به نام پله پیچ یا هاف به شکل افقی از میان نخ‌های تار (چله) پایینی عبور می‌کند. این چوب با سیم‌های فلزی به زیر دار متصل می‌شود. چله‌ها به واسطه این چوب، در جای خود محکم کاری می‌شوند. همچنین عملیات پود کشی را راحت‌تر می‌کند.

• چاقوی فرش بافی

پس از هر گره، برای بریدن اضافه نخ، از چاقوی فرش بافی استفاده می‌شود. از آنجا که فرش اصفهان ریز بافت و ظریف است، گاهی از چاقوی قلاب دار استفاده می شود.

• شانه یا دفتین

پس از آنکه هر ردیف یا هر رج بافته شد، با شانه یا دفتین، گره‌ها و پودها را در جای خود محکم می‌کنند. عرض دفتین برای بافت فرش‌های دستباف فارسی باف بین ۱۰ تا ۱۵ سانتی‌متر است.

• قیچی فارسی باف

قیچی برای مرتب کردن ارتفاع پرزها، یکدست کردن آنها و در نهایت جدا سازی فرش از دار استفاده می‌شود. نوک تیغه قیچی‌های فارسی باف، پهن است. در مناطق مختلف، پهنای این تیغه‌ها متفاوت است. هرچه تیغه قیچی شما پهن‌تر باشد، پرزها را کوتاه تر می‌چیند و فرش ظریف‌تر می‌شود.

معروف‌ترین طرح فرش دستباف اصفهان

• فرش دستباف اصفهان طرح گنبد

طرح گنبد یکی از معروف ترین فرش‌های دستباف اصفهان است. این فرش از طرح و شمایل گنبد مسجد شیخ لطف الله اصفهان گرفته شده. امروزه این طرح با رنگ‌های مختلفی بافته می‌شود. نقش و نگار ترنج فرش طرح گنبد ظرافت غیر قابل وصفی دارد. این فرش با تقارن 1/4 بافته شده و برای فضاهای اشرافی کاملا مناسب است.

• فرش دستباف اصفهان طرح خشتی

طرح خشتی نیز جزو طرح‌های معروف فرش‌های دستباف اصفهان است. این فرش شباهت کمی با فرش طرح گلستان تبریز دارد. طرح آن نسبت به سایر فرش‌های اصفهان، خطوط شکسته بیشتری دارد. عمدتا به الیاف کرک و ابریشم بافته شده و قیمت بالایی دارد.

• فرش دستباف اصفهان تمام ابریشم

فرش دستباف تمام ابریشم اصفهان، یک فرش ظریف و اشرافی با زیبایی چشمگیر است. این فرش با رنگ‌های درخشان، ضخامت کم و کیفیت عالی بافته می‌شود. یکی از گزینه‌ها در صادرات فرش نیز به حساب می‌آید. از آنجایی که تمامی الیاف آن با ابریشم بافته شده، فرش ابریشمی اصفهان قیمت بسیار بالایی نیز دارد.

• فرش دستباف گرد (دایره ای)

یکی از جذاب ترین فرش‌های اصفهان، فرش‌های گرد است که در ابعاد مختلف بافته می‌شود. این فرش‌ها در قالب پادری گرد تا فرش‌های دایره ای بزرگ بافته شده اند. رج شمار آنها نیز نسبت به فرش‌های مستطیلی متفاوت است. فرش‌های گرد عمدتا با الیاف پشمی تا ابریشم بافته می‌شوند و نسبت آنها در فرش‌های مختلف، متفاوت است.

نحوه شستشوی فرش دستباف اصفهان

• فرش های اصفهان نیز همانند سایر فرش های دستباف، حساسیت های خاصی دارد و نگهداری از آن بسیار مهم است. برای نظافت و شستشوی فرش دستباف این مراحل را حتما اجرا کنید:
• ابتدا فرش را با جارو برقی یا دستی، جارو کنید و خاک اضافه روی فرش را بزدایید. اگر حجم خاکی که روی فرش نشسته خیلی بالاست، آن را ابتدا جایی آویزان کرده و با چوب غبار روبی کنید. سپس روی آن را جارو بزنید.
• فرش را روی زمین پهن کرده و آن را با آب ولرم تا سرد خیس کنید. شستشوی فرش با آب داغ توصیه نمی‌شود. بهتر است روی سطح شیبدار فرش را بشویید. زیرا حجم آب باقی مانده در لابلای پرزها، به راحتی از آن خارج می‌شود.
• با کمک شامپوی فرش، پودر صابون و یا پودر دستی لباسشویی، فرش را بشویید. پیشنهاد می‌کنیم با برس فرش شویی زبر، محکم بر روی فرش نکشید. این کار به پرزهای فرش آسیب وارد می‌کند.
• سپس فرش را با دقت آبکشی کنید و مراقب باشید کف اضافه در آن باقی نماند. بهتر است فرش را چند ساعتی به همان حالت قرار دهید تا آب آن کاملا کشیده شود.
• برای خشک کردن فرش‌های دستباف، هرگز آن را در مقابل نور مستقیم خورشید قرار ندهید. فرش را به نحوی آویزان کنید که پشت آن در برابر فضای آزاد و نور احتمالی آفتاب قرار بگیرد.
• اگر نگرانید که به فرشتان آسیب احتمالی وارد شود، به شما پیشنهاد می‌کنیم که حتما این کار را به مراکز معتبر قالیشویی بسپارید. این کار زیر نظر یک متخصص انجام گیرد تا فرشتان عمر بیشتری داشته باشد. چنانچه فرش شما به هر دلیلی آسیب دید، با کارشناسان ساده کارپت در بخش رفو و ترمیم فرش دستباف تماس بگیرید.

تعیین قیمت فرش دستباف اصفهان

کارشناسی قیمت و اصالت فرش دستبافت اصفهان را بر اساس فاکتورهای متعددی می‌سنجند. از جمله:

• کیفیت بافت
• طرح و نقشه
• سایز و ابعاد فرش
• رج شمار فرش
• چله فرش
• جنس و حجم الیاف به کار رفته در فرش
• استحکام فرش
• تراکم و دانه بندی
• رنگ بندی

فرش چهل تکه

فرش‌های دستباف دسته دو و استفاده شده اصفهان گاهی گرانتر و با ارزش‌تر فرش‌های نو است. اما کاهی این فرش‌ها به حدی آسیب می‌بینند که قابل استفاده نخواهند بود و ارزش خود را از دست می‌دهند. بسیاری از کسانی که در زمینه فرش فعالند، این روزها فرش‌های کهنه دستباف را نیز جمع آوری و پرداخته می‌کنند. بخش‌های سالم آن را از بخش‌های آسیب دیده جدا کرده و با نظم خاصی به هم می‌دوزند. این فرش های چهل تکه، ارزشی نزدیک به فرش‌های دستباف اصفهان دارند.