فرش دستباف هریس، یک فرش منحصر بفرد و یک کالای پر طرفدار است. فرش دستباف هریس با طرح های هندسی و رنگ های هارمونیک گیاهی، جایگاه ویژه ای در بازار فرش ایران و حتی جهان پیدا کرده است. هریس روستایی از توابع تبریز در استان آذربایجان شرقی است.
جنس الیاف این فرش های دستباف، از پشم است. فرش های منطقه هریس با پشم دست ریس چند لا بافته می شوند و در بافت آن از قلاب و گره ترکی استفاده می شود. البته گاهی به صورت فارسی باف و با گره نامتقارن نیز آن را می بافند. رجشمار آن نیز حدودا ۴ گره در هر سانت است.
محبوبیت فرش دستباف هریس
فرش دستباف هریس، یک فرش منحصر به فرد است که شباهت ظاهری زیادی با فرش های دستباف تبریز ندارد و همین موضوع باعث محبوبیت و شهرت آن در جهان شده است. محبوبیت انواع فرش دستباف هریس به حدی است که در بسیاری از کاخهای کشورهای اروپایی و آمریکایی حداقل یکی دو تخته از آن را میبینید.
ویژگی انواع فرش دستباف هریس
• سایز و ابعاد:
انواع فرش دستباف هریس، در سایزها و ابعاد مختلف بافته می شوند که فرش های این منطقه را در ابعاد یک پادری یا قالیچه هم می توانید ببینید. اما عمدتا در ابعاد 6، 12 و 20 متری بافته می شوند.
• کیفیت و دوام:
فرش دستباف هریس، یکی از با کیفیت ترین فرش های دستباف ایران است. این فرش ها در صورت نگهداری صحیح، میتوانند تا چند دهه عمر کنند. بدون آنکه دچار ساییدگی و آسیب دیدگی ناشی از پاخوری باشند.
برخی از کارشناسان معتقدند، یکی از دلایل کیفیت خوب الیاف فرش هریس، وجود معادن مس در اطراف منطقه هریس است. وجود این معادن باعث افزایش عنصر مس در آب رودخانه های منطقه می شود که نوشیدن این آب توسط گوسفندان، بر کیفیت پشم آنها تاثیر گذار است و در نتیجه دوام و کیفیت فرش ها را بالا میبرد.
• جنس الیاف:
همانطور که پیشتر گفتیم، فرش های منطقه هریس، جزو فرش های پشمی هستند. در گذشته پشم مورد نیاز برای قالی بافی، از پشم چینی گوسفندان محلی همان منطقه به دست می آمد. اما امروزه، با توجه به نرخ فروش و تقاضا، پشم های غیر بومی و ناخالص نیز در بافته های هریس دیده می شود. فرش های هریس یا به عنوان فرش تمام پشم بافته می شوند یا امروزه با توجه به صرفه اقتصادی، تار و پود آن را با نخ کتان و پنبه می بافند.
• طرح فرشها:
طرح فرش دستباف هریس، جزو خصوصیات بارز آن است. چند المان مشخص و منحصر بفرد، این فرش را از سایر فرش های دستباف ایرانی متمایز میسازد. ترنج بزرگ و زاویه دار، بارزترین و شناخته شده ترین ویژگی فرش های هریس است. ترنج، عموما با خطوط شکسته، زاویه دار و فرم چهار گوش یا چند ضلعی بافته می شود. در فرش های این منطقه، خطوط اسلیمی و خطایی نمی بینید. اما اشکال هندسی و خطوط شکسته، کل نقش و نگاره های فرش را تشکیل می دهد. لچک های روشن و سفید زاویه دار همراه با حاشیه سماوری از مشخصههای دیگر فرش هریس به شمار میرود. زمینه فرش هریس نیز با برگ های نوک تیز پر می شود.
• رنگ بندی
فرش های هریس با رنگهای تیره، پر رنگ و کنتراست بالا شناخته می شوند. رنگ قرمز تیره، سرمه ای، سفید و بژ جزو رنگهای اصلی این فرش ها محسوب می شود. از دیگر رنگهایی که در طرح فرش های هریس میبینید، می توان به رنگ آبی آسمانی، قهوهای و قرمز روشن اشاره کرد. آبی و قرمز، بیشترین سهم را در فرش های هریس دارند. رنگ های قهوه ای در فرش های قدیمی هریس بیشتر استفاده می شده است.
الیاف مورد نیاز برای بافنده های منطقه هریس، به شیوه سنتی و با رنگ های طبیعی، رنگرزی می شوند. این فرشها به مرور زمان به یک فرش جذاب و جا افتاده تبدیل می شود.
• گره ها
فرش های هریس، با گره ترکی و بر روی دارهای عمودی بافته می شود. البته برخی از بافنده ها با گره دستی فارسی باف و گره نامتقارن فرش می بافند. کیفیت فرش به تعداد گره ها و تراکم آنها بستگی دارد. تراکم و رج شمار فرش های این منطقه نسبتا بالاست. حدود 20 الی 25 رج (حدود 1000 گره در هر دسی متر مربع) میباشد.
• پرز
ارتفاع پرزهای فرش هریس، بلند تا خیلی بلند است و با توجه به ارتفاع بلند پرزها و بافت درشت دانه، لمس نرم و حس خوشایندی در هنگام نشستن و راه رفتن ایجاد می کند. برخی از فرش های هریس با پرزهای کوتاه تر بافته می شوند که به آنها دانه ذرتی میگویند که این فرش ها نیز جذابیت و محبوبیت خاص خود را دارند.
• ماندگاری
فرش های هریس، جزو ماندگار ترین و با کیفیت ترین فرش های دستباف ایرانی هستند. این فرش ها با توجه به کیفیت الیافی که با آن بافته می شوند، تا دهها سال بدون آسیب دیدگی عمر می کنند. هر چه پاخور فرش های هریس بیشتر باشد، رنگبندی آن جا افتاده تر و جذاب تر می شود. فرش های هریس جزو فرشهایی هستند که با گذشت زمان، ارزش مادی و معنوی بیشتری پیدا می کنند.
• قیمت
فرش های هریس جزو فرش های روستایی باف با طرح عشایری – روستایی است. با این حال جزو گرانترین فرش های دستباف ایرانی محسوب می شوند. هر چه ابعاد فرش و تعداد رنگهای بکار رفته در بافت آن بیشتر باشد، قیمت آن بیشتر است و در کشورهای غربی طرفداران بسیاری به دنبال تهیه این فرش هستند.
انواع فرش هریس
فرش هایی که در منطقه هریس بافته می شوند، طرح شکننده ای دارند. نقوش فرش به صورت خطوط زاویه دار و شکسته است. جزو فرش های پشمی سنگین محسوب می شوند. روستاها و توابع اطراف روستای هریس نیز، با ویژگی های مشابه فرش می بافند. از جمله، منطقه گراوان، بخشایش، اهر، قرجه، سراپی، شربیان و … اما تمامی این فرش ها با نام هریس، بیشتر شناخته می شوند. با این حال انواع فرش هریس را می توان به دسته های زیر تقسیم کرد:
• هریس
فرشی که داخل منطقه هریس بافته شده و ویژگی های آن در بالا معرفی شد.
• سراپی
شناخته شده ترین و مرغوب ترین فرش دستباف هریس، سراپی نامیده میشود. سراپی، تنها فرش منطقه هریس است که خطوط منحنی در بافت آن دیده می شود. همچنین نسبت به سایر فرش های منطقه، ریز دانه تر است. این فرش در منطقه سراپی بافته می شود.
• گراوان
یکی دیگر از انواع فرش هریس که در روستای گراوان بافته شده، فرش گراوان نام دارد. این فرش، لمس زبر و خشن تری دارد.