فرش دستباف افغانستان چه ویژگی هایی دارد؟

فرش دستباف افغانستان یکی از انواع فرش دستباف است که در آسیا بافته می شود. این فرش ها به لحاظ کیفیت و طرح و نقش با فرش های دستباف ایرانی رقابت می کنند و جایگاه ارزشمندی در صادرات فرش دارند.

افغانستان، کشوری است که از شرق با ایران همسایه است و به لحاظ جغرافیایی، منطقه ای کوهستانی و محاط در خشکی است. افغانستان از هیچ سمتی به دریای آزاد راه ندارد. از این رو نمی تواند از بنادر برای توسعه اقتصادی خود استفاده کند. اما منطقه کوهستانی و رودخانه های خروشان آن زمینه فعالیت های کشاورزی، دامپروری و مشاغل وابسته به آن را فراهم آورده است. نژادها، قبایل و اقوام مختلفی مانند پشتونها، تاجیک ها، هزاره ها، ازبک ها، ترکمن ها، قرقیزها و بلوچ ها در افغانستان زندگی می کنند. تنوع قومیتی باعث می شود تا تنوع در دام و مشاغل وابسته به آن از جمله نساجی و قالی بافی در آنجا نیز بسیار بالا باشد.

صنعت فرش دستباف افغانستان

همانطور که گفتیم، شرایط طبیعی و جغرافیایی افغانستان برای دامداری کاملا مناسب است. و پشم به عنوان یکی از محصولات دامی کشور محسوب می شود. بخشی از این پشم به عنوان ماده اولیه صادر شده و بخش دیگر آن جهت نساجی و قالی بافی مصرف می گردد. ولی با این وجود سهم اعظمی از پشم و پنبه مورد استفاده در فرش بافی افغانستان وارداتی است.

افغانستان در گذشته بخشی از ایران بوده و فرهنگی مشابه به فرهنگ ایران دارد. بسیاری از کشاورزان و روستاییان افغان، در کنار کشاورزی و دامپروری به قالی بافی مشغولند و کارگاه های قالی بافی در بسیاری از شهرهای افغانستان دایر است. ولی با این وجود تعداد آن به اندازه کارگاه های ایرانی نمی باشد.

ویژگی فرش دستباف افغانستان

• بافت فرش های افغانستان

فرش های دستباف افغانستان به دو صورت فارسی باف (گره فارسی) با گره نامتقارن و گره های ترکی متقارن بافته می شوند. طبیعی است فرش های ترکی باف، تراکم و بافت ریزتر و البته ظرافت بیشتری نسبت به نوع اول دارند.

• ابعاد فرش های افغانستان

فرش های دستباف افغانستان، در ابعاد کوچک و عموما قالیچه ای بافته می شوند و قالی هایی در ابعاد بزرگتر کمتر به چشم می خورند. انواع پادری، فرش کناره، سجاده ای و قالیچه های مختلف تا قالی های کوچک و متوسط جزو فرش هایی است که در سرزمین افغان بافته می شود.

• طرح فرش های افغانستان

بیشتر فرش های افغانی با طرح ها و اشکال هندسی بافته می شوند و در بافت این فرش ها عموما خطوط شکسته، اشکال زاویه دار و گل های مختلف که غالبا نوک تیزند استفاده می شود. برخی از فرش های افغانی شبیه به فرش های ترکمن ایران بافته می شوند.

در برخی از طرح های فرش دستباف افغانستان از نقوش اسلیمی و شکوفه های ریز ختایی استفاده می شود؛ اما عمدتا فرش ها با طرح و نقش های زاویه دار بافته می شوند.

• ساختار فرش های افغانستان

جنس فرش های افعانی عمدتا پشمی و گاها تمام پشم است و گاهی فقط پرزها از جنس تار و پود و یا پنبه انتخاب می شوند. برخی از این فرش ها کرکی هستند و الیاف آن از کرک بدن بز، شتر و موی اسب گرفته می شود. عموما دار قالی ها در افغانستان به صورت افقی نصب می شوند و کمتر دار عمودی در افغانستان خواهید دید. فرش های افغانستان عموما ترکیبی از فرش پرز دار و گلیم است که به این فرش ها پلاس باف می گویند. گلیم بافی بخش اعظمی از فرش بافی افغانستان را تشکیل می دهد.

• رنگ بندی فرش های افغانستان

رنگ بندی فرش های دستباف افغانستان بسیار شبیه به فرش دستباف مشهد و فرش ترکمن است. از این رو رنگ های قرمز، سرمه ای، آبی سیر، سفید، آجری، سبز، بژ و مشکی بیشترین استفاده را در این فرش ها دارند.

انواع فرش دستباف افغانستان

فرش‌های افغان نیز مانند فرش های ایرانی به چند نوع مختلف تقسیم می شوند.

• فرش کلاسیک

فرش های بشير، بخارا و شیروان، فرش هایی با طرح کلاسیک و محلی هستند که جزو فرش های پشمی افغانستان محسوب می شوند. این فرش ها در ابعاد قالی های 6 متری، قالیچه های ذرع و نیم و ذرع و چارک بافته می شوند و مواد اولیه آن غالبا در داخل افعانستان تولید می شود.

• فرش چچنی

 در مرز افغانستان و پاکستان، نوع دیگری از فرش های افغانی بافته می شود که این فرش ها با نام چچنی شناخته شده و شباهت بیشتری به فرش های مرکزی ایران دارند. برخی از فرش های چچنی با الهام از فرش های ناحیه قفقاز بافته می شوند و کیفیت آنها بسیار بالاست. در رنگ بندی آنها برخلاف سایر فرش های محلی از رنگ قرمز یا تیره استفاده نمی شود. اغلب فرش های چچنی دارای رنگ های ملایم، شاد و مطابق با سلیقه اروپاییان بافته می شوند.

• فرش جنگ

فرش جنگ، یکی دیگر از فرش های افغان است که با الهام از جنگ های افغانستان بافته می شوند. نقوشی از تانک، هواپیماهای جنگی و اسلحه در متن فرش می بینید. رنگ بندی آنها عموما خاکی، قهوه ای، خاکستری و سبز است. این فرش های حماسی نیز در بازارهای جهانی جایگاه خوبی برای خود پیدا کرده اند.

• فرش ترکمن

فرش های ترکمن افغان، شبیه به فرش های ترکمن ایرانی هستند. اما به دست ترکمن های افغانی بافته می شوند. این فرش ها با نام فرش‌ های خال محمدی و فرش آقچه شناخته شده و جزو فرش های محلی و محبوب افغانستان هستند. عموما با رنگ زمینه قرمز تیره یا قرمز لاکی بافته می شوند و نقوشی شبیه به فرش های ترکمن ایرانی دارند.

علاوه بر اینها فرش های دیگری با نقوش متفاوت به دست ازبک‌‌‌‌‌‌‌ها، قرقیزها، عرب‌ها و بلوچ‌های ساکن افغانستان بافته می‌شود. بنابراین می توان طی یک آمار منطقه ای اینطور گفت که در مجموع بیش از ۳۰ نوع طرح قالی و فرش در افغانستان وجود دارد.

گلیم دستباف افغانستان

یکی از انواع فرش در افغانستان، گلیم دستباف افغانی است. گلیم جزو زیراندازهایی است که طرفداران بسیاری در این کشور دارد. همچنین به عنوان یکی از ارزشمندترین صنایع دستی کشور افغانستان، در بازارهای جهانی به فروش می رسد.

“گلیم” از یک واژه ترکی به نام (Kilim) گرفته شده است و معنای آن پشم یا مو است. گلیم ها زیر انداز هایی هستند که عمدتا از الیاف پشمی بافته می شوند و پرز ندارند و بسیار ظریف، سبک و نازکند. گلیم‌ها ممکن است به صورت دستباف و یا ماشینی بافته شود و البته روش بافت متفاوتی نیز نسبت به بافت فرش و قالی دارد.

تاریخچه گلیم دستباف افغانستان

گلیم بافی از گذشته های دور در ایران قدیم مرسوم بوده و به همراه انواع زیرانداز مثل حصیر، جاجیم و نمد بافته می شد. افغانستان نیز در گذشته بخشی از ایران بود و فرهنگ بافت در آنجا مانند ایران رواج داشت و با جدا شدن افغانستان از ایران این فرهنگ با مردم آن دیار باقی ماند. در سال 1305 هجری شمسی، دولت افغانستان استفاده از کالای خارجی را ممنوع کرد و در نتیجه، صنعت نساجی و بافندگی برای تامین نیاز های زندگی در افغانستان رونق بسیاری پیدا کرد؛ به دنبال آن کم کم هنرهایی مثل قالی بافی نیز رایج شد و تمام این ها به عنوان صنایع دستی افغانستان به جهان معرفی گشت.

تفاوت فرش افغانستان با گلیم افغانستان

1. اولین تفاوت بین فرش دستباف افغانستان با گلیم افغانی در این است که فرش ها بر اساس نقشه و الگوی مشخصی طراحی و بافته می شوند. در حالی که گلیم ها معمولا به صورت ذهنی و بدون نقشه بافته می شوند.
2. گلیم ها در افغانستان بیش از فرش مورد استفاده و توجه اند که یکی از دلایل آن می تواند فرهنگی باشد. دلیل دیگر آن به این خاطر است که گلیم ها سبک تر هستند و راحت تر شستشو می شوند.
3. تنوع رنگ، ابعاد و نقوش گلیم های افغانی نسبت به فرش های افغانستان بیشتر است.
4. فرش های افغانی پرز دارند. اما گلیم ها زیرانداز هایی بی پرز هستند. شمایل و ساختار این دو با هم متفاوت است.
5. گلیم ها دوام و استحکام کمتری نسبت به فرش ها و قالیچه ها دارند.
6. گلیم های دستباف نسبت به فرش های دستباف افغانستان ارزان تر هستند و شاید به این علت است که گلیم بیشتر از فرش مورد استفاده قرار می گیرد.

انواع گلیم دستباف افغانستان

گلیم دستباف افغان، انواع مختلفی دارند که از جمله آنها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• گلیم ساده یا دو رو

گلیم‌ دستباف ساده یا دو رو نوعی از گلیم های دستباف افغانی است که ضخامت کمتری نسبت به سایر گلیم ها دارند که فقط دارای تار و پود هستند و به شیوه ای بافته شده اند که از دو سمت آن می توانید استفاده کنید و نقش دو طرف یکسان هستند.

• گلیم یک رو یا سوماک

گلیم های سوماک نسبت به نوع ساده ضخامت بیشتری دارند. این گلیم ها با روش پود پیچ بافته می شوند و برخلاف نوع دو رو قابلیت استفاده از دو طرف گلیم ساماک وجود ندارد.

• گلیم های غیر سوماک

گلیم های غیر سوماک تلفیقی از دو روش بافت گلیم ساده و سوماک است و در واقع پود گذاری ساده و پود پیچ در بافت این نوع گلیم ها با هم ترکیب می شوند. این نوع گلیم نسبت به نوع سوماک ظریف تر است و استفاده از دو سمت گلیم جایز نیست.

• گلیم برجسته

گلیم های نقش برجسته دارای طرح های برجسته ای هستند که قسمت های برجسته در واقع پرز هستند. این گلیم ها شبیه به گلیم فرش است که بخش هایی از آن همانند گلیم ساده و بخش هایی همانند قالی بافته می شود.

• گلیم ورنی

گلیم های ورنی همانند گلیم ساده بافته می شوند و پرزی ندارند اما نمی توان به صورت دو رو از آن استفاده کرد و عموما نقشی ندارند و کاملا زمینه ساده ای دارند.

تفاوت گلیم دستباف ایران و گلیم دستباف افغانستان

در ایران تنوع در طرح، رنگ، نقشه و ابعاد انواع فرش بسیار زیاد است در حالی که در افغانستان تنوع به اندازه ایران نیست. هر چند، همسایگی، فرهنگ و زبان مشترک باعث تبادل و انتقال بسیاری از آموزه های بافت از ایران به افغانستان شده است اما ایران همچنان در صدر بافت فرش دستباف و صادرات آن است. بافت فرش در ایران هم به صورت شخصی و هم به صورت کارگاهی انجام می شود و به عنوان یک صنعت پر تحرک معرفی می گردد اما در افغانستان رونق این صنعت به اندازه ایران نیست.