فرش دستباف نایین چه ویژگی هایی دارد؟

فرش دستباف نایین ، یکی از انواع فرش دستباف است که در جنوب غربی اصفهان در شهر نایین بافته می شود. این فرش یکی از بهترین برند فرش دستباف ایرانی است؛ از این رو در ایران و سراسر دنیا از اهمیت خاصی برخوردار است.

شهر نایین، یکی از شهرهای استان اصفهان است که در شرق استان واقع شده و از سمت جنوب و جنوب شرقی، با استان یزد همسایه است. نایین یکی از مناطق کویری ایران محسوب می شود. از این رو قالی بافی و صنایع دستی از مهمترین منابع درآمد ساکنین آن محسوب می شود. نزدیکی به کویر و پرورش شتر باعث شده تا نایین به یک مرکز بافت پارچه از پشم شتر تبدیل شود.

تاریخچه فرش دستباف نایین

همانطور که گفتیم، در شهر نایین از گذشته با پشم و کرک بدن شترها، نخ و پارچه تولید می کردند. از آنجایی که کشاورزی در منطقه رونق خاصی نداشت، با پیشرفت نساجی و واردات پارچه به ایران، بسیاری از نخ ریسان و پارچه بافان نایین بیکار شدند. از این رو بین سالهای ۱۲۹۶ تا ۱۳۰۷ با الگویی از شهرهای همسایه نظیر، کاشان و فارس به بافتن قالی روی آوردند.

در ابتدا، با توجه به نبودن طرح و نقشه بومی، طرح و نقشه فرش از اصفهان تامین می شد. از این رو در ظاهر، بسیاری از فرش های نایین شبیه به فرش های دستباف اصفهان بود. اما دقت و ظرافت در بافت، استفاده از مواد اولیه با کیفیت و متفاوت، باعث شد تا فرش دستباف نایین به عنوان زیباترین و گران ترین فرش دستباف ایرانی محسوب شود.

از استادان قالی بافی نایینی می توان استاد میرزا حسن و میرزا جواد سجادی را نام برد. این افراد به مدت دو سال در اولین کارگاه قالی بافی نایین به افرادی که به قالی بافی علاقه نشان می دادند با عشق، بافندگی را آموزش دادند.

مدتی بعد، برادران حبیبیان با الگو برداری از طبیعت کویر، فرهنگ منطقه ای و الهام از طرح قالی های دوران صفوی در کارگاه قالی بافی مرحوم حاج ملا قاسم صادقی، نقشه جدیدی از فرش را طراحی کردند که خیلی زود مورد استقبال همگان قرار گرفت؛ تا آنجا که سطح درآمد حاصله از صنعت قالی بافی در منطقه نایین از رونق چشمگیری برخوردار گشت.

ویژگی های فرش دستباف نایین

• فرش های نایین با گره فارسی بافته می شوند.
• این فرش ها جزو فرش های دو پوده هستند. یعنی پس از بافت هر رج، دو ردیف پود از لای تارها رد می شود.
• دقت و ظرافت در فرش های نایین بسیار بالاست.
• عموما نقایص بافت، نظیر کجی، سره، پود نزدن، غلط بافی، کوبیدگی، دو دست شدگی و چندرنگی در فرش های نایین دیده نمی شود.
• این فرش ها بر روی دارهای عمودی بافته می شوند.
• از نظر روش بافت شبیه به فرش های دستباف کاشان و اصفهان بافته می شوند.
• جنس نخ های تار و پود، پنبه و یا ترکیبی از پشم و ابریشم است.
• معمولا حاشیه فرش ها با ابریشم سفید بافته می شود. این کار باعث می شود تا فرش نایین به حالت برجسته دیده شود.
• این فرش ها استحکام و ساختار محکمی دارند.
• پرزهای فرش نسبتا بلند است.
• با ترکیبی از رنگهای روشن بافته می شوند.
• تراکم فرش های نایین بسیار بالا است.
• ضخامت نخ پرز بین 8 تا 20 است.
• فرش های نایین عموما جزو فرش های پشمی هستند. کمتر فرش ابریشم و فرش کرک بافته می شود.

ساختار فرش دستباف نایین

• رجشمار و استحکام فرش دستباف نایین

مهم ترین ویژگی فرش نایین، کیفیت بالا و ظرافت بافت آن است. از این رو این فرش را در جهان به عنوان یکی از نفیس ترین فرش های دستباف ایرانی می شناسند. استفاده از پشم و کرک مرغوب و درجه یک، یکی از اصلی ترین دلایل استحکام و کیفیت خوب فرش است. از آنجایی که نایین در تولید و نساجی با پشم و کرک شتر، تجربه خیلی دیرینه ای دارد، امروزه پشم های تولید شده در نایین به عنوان متفاوت ترین و مرغوب ترین پشم منطقه شناخته می شود. برخی از کارشناسان معتقدند که کیفیت آن از استانداردهای جهانی نیز بیشتر است.

این فرش ها با گره فارسی بافته می شوند. رج شمار آنها بسیار بالا و گاهی از سیصد هزار تا یک میلیون گره در هر متر مربع تغییر می کند. این تراکم و رجشمار فقط برای فرش های زینتی نیست. بلکه کلیه فرش هایی که خانوار مصرف می کنند، این ویژگی را دارد.

فرش های نایین دو پوده هستند. دقت، ظرافت و استفاده از الیاف مرغوب منجر به استحکام و بالا رفتن کیفیت فرش می شود. عموما دو رنگی یا چند رنگی، کج شدگی، کوبیدگی و غلط بافی در فرش های این منطقه وجود ندارد. از این رو فرش های نایین جزو اصلی ترین فرش های صادراتی هستند.

• طرح های فرش دستباف نایین

فرش های نایین با توجه به نزدیکی به شهر اصفهان و الگوبرداری از طرح های آن بافته می شود. بنابراین می توان گفت نقش لچک و ترنج به همراه نقوش اسلیمی و ختایی، اصلی ترین و شناخته شده ترین طرح در فرش های نایین است. عموما نقوش، کل سطح فرش را پر می کنند و کمتر فضای خالی در آن می بینید.

اما این تنها طرح از فرش های دستباف نایین نیست. علاوه بر آن، به طرح هایی نظیر طرح افشان، شاه عباسی، نقش گنبد (سقفی)، محرابی، محرمات، گلدانی، دسته گل، شکارگاه، قابی، کتبه ای و … نیز می توان اشاره کرد.

اخیرا بافندگان فرش های نایین، خلاقیت را چاشنی تار و پود فرش ها کرده اند. انواع فرش های کناره، گرد، شش ضلعی و هشت ضلعی نیز بر دارهای شهر نایین بافته می شود.

• تقارن نقوش فرش دستباف نایین

نقوش در فرش دستباف نایین، مثل لچک، ترنج، حاشیه‌ها، گوشه‌ها، نقوش اسلیمی، خطایی و گل شاه عباسی در متن و حاشیه فرش به صورت تقارن 4 طرفه نسبت به هم قرار می گیرند.

• رنگبندی فرش دستباف نایین

رنگ بندی، یکی دیگر از مشخصه های فرش های نایین است. در حقیقت سبک رنگبندی فرش ها، بخشی از هویت فرش دستباف نایین را هویدا می کند. رنگ هایی که برای رنگرزی انتخاب می شوند، عمدتا منشا طبیعی و گیاهی دارند. نوع رنگ بندی بکار رفته در فرش، کاملا آن را از فرش های سایر نقاط ایران قابل تفکیک می کند. تعداد رنگ های بکار رفته در این فرش ها بسیار متنوع است. رنگ های بافته شده در فرش های دستباف نایین، ترکیبی از رنگهای روشن و مات است و آرامش خاصی به بیننده القا می کند. برخی رنگها در تمام فرش ها دیده می شوند و به رنگ اصلی معروفند. در حالی که 5 رنگ به عنوان رنگ فرعی شناخته شده و در برخی از فرش ها استفاده می شوند.

رنگ های اصلی که در فرش دستباف نایین بکار برده می شود

کرم، نخودی، خاکی روشن تا سیر، بژ، قهوه ایی ، عنابی ، نیلی، سرمه ایی، لاجوردی، آبی سیر، قرمز لاکی، فیلی

رنگ های فرعی که در فرش دستباف نایین بکار برده می شود

یشمی، ماشی، سبز، مسی، صورتی

جایگاه خاص رنگها

زمینه فرش با الهام از رنگ کویر، غالبا به رنگ کرم تا نخودی است. عموما از رنگ خاکی در بندها و نقوش استفاده می کنند. رنگ بژ و آبی لاجوردی را معمولا در حاشیه ها و بندها خواهید دید. برخی از  نقوش و گلهای لاله عباسی با آبی سیر بافته می شود. خطوط ختایی و اسلیمی گاها با سرمه ای و قهوه ای بافته می شوند. و گلها را با توجه به جایگاهشان در رنگهای صورتی و مسی با برگهای سبز خواهید دید.

• رنگرزی فرش

همانطور که در بالا گفتیم، رنگ ها یکی از خصوصیات بارز در فرش های دستباف نایین است. الیاف مورد استفاده در قالیبافی نایین با رنگ های طبیعی و شیوه سنتی رنگرزی می شوند. در این شهرستان از رنگهای شیمیایی کمتر استفاده می گردد. شیوه رنگرزی در شهر نایین مشابه با رنگرزی در سایر شهرهاست.

ابزار قالیبافی فرش

گره و بافت فرش با گره فارسی و توسط دست انجام می گیرد. از این رو ابزار فرش بافی نایین را می توان اینطور معرفی کرد:

چاقوی فرش بافی

پس از هر گره که زده می شود، برای بریدن اضافه نخ، از چاقوی فرش بافی استفاده می شود. از آنجا که فرش های دستباف نایین ریز بافت هستند و تراکم بالایی دارند، گاهی از چاقوی قلاب دار استفاده می شود.

دفتین

پس از آنکه هر ردیف یا هر رج بافته شد، با شانه یا دفتین، گره ها و پود ها را در جای خود محکم می کنند.

قیچی فارسی باف

قیچی برای مرتب کردن ارتفاع پرزها، یکدست کردن آنها و در نهایت جدا سازی فرش از دار استفاده می کند. نوک تیغه قیچی های فارسی باف، پهن است.

دار قالیبافی در نایین

دار قالی در شهرستان نایین و کارگاه های آن در گذشته چوبی بود. در حالی که امروزه همانند سایر دارهای قالیبافی از جنس فلزی بیشتر استفاده می شود. روش نصب و شیوه چله کشی آن نیز همانند سایر مراکز قالی بافی انجام می گیرد. همانند اصفهان و کاشان، قاعدتا در نایین نیز افرادی که در انجام این کارها مهارت و تجربه دارند عملیات چله کشی را انجام می دهند. از این جهت تفاوتی بین قالیبافی این شهر با سایر شهرهای استان اصفهان نیست.

تعیین قیمت فرش دستباف نایین

فرش های نایین، یکی از گرانترین فرش های دستباف منطقه است. ظرافت و تراکم بالای آن مثال زدنی است. با این حال تعیین قیمت و اصالت فرش دستباف نایین را بر اساس فاکتور های متعددی می سنجند. از جمله این فاکتورها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• کیفیت بافت
• طرح و نقشه
• سایز و ابعاد فرش
• رجشمار فرش
• چله فرش
• جنس و حجم الیاف به کار رفته در فرش
• استحکام فرش
• تراکم و دانه بندی
• رنگ بندی